HANDBOUND AT THE UNIVERSITY OF TORONTO PRESS / u '-^ LLOHASE AND STDAET'S CLASSICAL SEBIES. y , / TORONTO., ISOf ^-&r—^-TM ^ ", \¥ORKS OF HORACE. ' DEPAnfMEwlAL LIBRARY. ©ditrrt, with ©xplauatory ^otw. > / THOMAS CHASE, LL.D. (Harvard), PRESIDENT OF HAVERFORO COLLEGE.^ Revised Edition > /^ ..(. Philadelphia: ElDREDGE & BROTHEi-t, No. 17 North Seventh St. U . «- , A. Chase & Stuart's Classical Series ■COMPRISES — A FIRST LATIN BOOK, A LATIN GRAMMAR, A LATIN READlSFt, t/ind Editions of all the iLatin Aivihors usually read in Schools and Colleges, naSS^ fcntereil according to Act of Congress, in the year 1869^ by ELDREDOE it BROTHER, in the Clerk's Office of the District Court of the United States for the -^ f Eastern District of Pennsylvania. 4 EEVISED EDITION. Copyrighted, I884, 3. FAGAN * SON, ELECTROTYPERS, PHILAD'A. ,^i V^V ^^ il ^'ffc^^iS.iJ'ft.fr.rr? DISCIPVLIS MEIS CVM HARVARDIANIS TVM HAVERFORDIENSIBV?. VATEM VENVSINVM NVNC ITERVM TRADO "7 . : A , /1 trvv^ {« ^U ii-7y THE editor has founded his text of Horace upon the best manuscripts, — as cited by Keller, Ritter, Orelli, and other critics, — after comparing the judgments of the most saga- cious editors upon every passage. Readings not adopted, which deserve attention for their importance or their high authority, as well 9^ the most noticeable conjectural emen- dations, have been placed at the bottom of each page. In the notes, it has been his simple endeavor to meet the wants of American students. While great attention has been paid to the explanation of points of grammatical, philological, and antiquarian interest, he has hoped to aid in making the Htudy of these poems conduce to refinement of taste and to general literary culture. Macleane's admirable Arguments to the Odes and Epodes have been adopted to a great extent ; in the Introductions to the Satires and Epistles, aid has been derived from various sources. A long array of commentators has been consulted, as will appear by the references; but particular acknowledgment is due to the always judicious notes of Orelli, the often acute annotations of Ritter, Nauck's sprightly commentary on the Odes, and Krliger's full and accurate notes on the Satires and Epistles. Recent English annotated editions have given occasional assistance. In the few instances in which the orthography here adopted VI PREFACE. differs from that ordinarily used, the student will find the more common form among the various readings, particularly in the first part of the book. In the latter part of the book, readings are given illustrating the most important peculiari- ties of orthography not adopted in the text. These variations in orthography, as well as the more important various read- ings indicating actual differences in expression, are all derived from the manuscripts, (older or more recent,) unless indicated as conjectural. The dates at which Horace's poems were written are in some instances easily ascertained, in others will always re- main matters of doubtful conjecture. In disputed cases, the two extremes of the dates which have been proposed by scholars, or at least of the most plausible ones, are given in the notes, directly after the caption of each poem. Students of Horace may aid themselves in understanding and appreciating him by judicious collateral reading, — espe- cially in Koman history, where Mommsen and Merivale are particularly recommended to their attention. But nothing can supersede the fond and constant reading of the author himself, continued until his own words speak directly to the mind and ear with a power and beauty unattainable by the best translation. Thomas Chase. ABBREVIATIONS IN THE VARIOUS READINGS. B. and Be.vt., Bentley. D., Dilleuburger. F., Fea. G., Gould, in usum iuv. H., Haupt. N. n., N. Heinsius. /., Jahn. J-S., Jahn amended by Schmid. A'., Keller. L.. Lachmann. M., Meineke. JMnr., Munro. N., Nauck. O., Orelli. P., Peerlkamp. /?., Ritter. St., Stall baum. Bland., Blandinius. cod., codex. dd., delet uel delent. e cnni., e coniectura. edd., editores. omit., omittit ud omittunt (codlcefl quidam). uu., uersus. SL, codices optimi fere omues. *, e coniectura. #*# The marks of punctuation in the various readings indicate variations of interpunctioii in different editions : except that different readings of the same word or passage are separated by a comma. LIFE OF HORACE. BY THEODORE MARTIN. (abridged.) QUINTUS HORATIUS FLACCUS was born vi. Id. Dec. a. u. c. 689 (B. c. 65), during the consulship of L. Aurelius Cotta and L.. Manlius Torquatus. His father was a fi-eedman of the town of Venusia, the modern Venosa, the inhabitants of which be- lonjied to the Horatian tribe, and had received his manumission before his son was born. He had realized a moderate independ- ence in the vocation of coaclor, a name borne indifferently by the collectors of public revenue, and of money at sales by public auction. To which of these classes he belonged is uncertain, but most probably to the latter. With the fruits of his industry he had purchased a small property near Venusia, upon the banks of the Aufidus, the modern Ofanto, in the midst of the Apennines, upon the doubtful boundaries of Lucania and Apulia. Here the poet was born, and in this picturesque region of mountain, forest, and stream the boy became imbued with the love of nature, which distinguished him through life. In his father's house, and in those of the Apulian peasantry around him, Horace had opportunities of becoming familiar with the simple virtues of the poor, — their independence, integrity, chastity, and homely worth, — which he loved to contrast with the luxury and vice of imperiiil Rome. He appears to have been an only child. No doubt he had at an early age given evidence of superior powers; and to this it may have been in some mea- sure owing, that his father resolved to give him a higher edu- cation than could be obtained under a provincial schoolmaster, and, although ill able to aflord the expense, took him to Rome when about twelve years old, and gave him the best training which the capital could supply. No money was spared to enable the boy to keep his position among his fellow-scholars of the higher ranks. He was waited on by numerous slaves, as though he were the heir to a considerable fortune. At the same time, he was not allowed to feel any shame for his own order, or to aspire to a position which he was unable to maintain. Under the stern tu- torage of Orbilius Pupillus, a grammarian of high standing, richer in reputation than gold, but unduly fond of the rod, he learned grammar, and became familiar with the earlier Latin writerc anJ vm LIFE OF HORACE. with Homer. What was of still more importance, during this critical period of his first introduction to the temptations of tlie capital, he enjoyed the advantage of his father's personal superin- tendence, and of a careful moral training. His father went with him to all his classes, and, being himself a man of shrewd obser- vation and natural humour, he gave his son's studies a practical bearing, by directing his attention to the follies and vices of the luxurious and dissolute society around him, and showing their incompatibility with the dictates of reason and common sense. From this admirable father Horace appears to have gathered many of "the rugged maxims hewn from life" with which his works abound, and also to have inherited that manly independ- ence for which he was remarkable, and which, while assigning to all ranks their due influence and respect, never either over- estimates or compromises its own. Under the homely exterior of the Apulian freedman we recognize the soul of the gentleman. At what age Horace lost his father is uncertain, but probably before he left Rome for Athens, to complete his education in the Greek literature and philosophy, under native teachers. This he did some time between the age of seventeen and twenty. At Athens he found many young men of the leading Roman families, engaged in the same pursuits with himself. He was no careless student of the classics of Grecian literature, and, with a natural enthusiasm, he made his first poetical essays in their flexible and noble language. His usual good sense, however, soon caused him to abandon the hopeless task of emulating the Greek writers on their own ground, and he directed his efforts to transfusing into his own language some of the grace and melody of theso masters of song. In the political lull between the battle of Phar- salia, A. u. c. 706 (b. c. 48), and the death of Julius Caesar, a. u. c. 710 (b. c. 44), Horace was enabled to devote himself without in- terruption to the tranquil pursuits of the scholar. But when, after the latter event, Brutus came to Athens, and the patrician youth of Rome, fired with zeal for the cause of republican liberty, joined his standard, Horace, infected by the general enthusiasm, accepted a military command in the army which was destined to encounter the legions of Antonius and Octavius. His rank was that of tribune, and his appointment excited jealousy among his brother officers, who considered that the command of a Roman legion should have been reserved for men of nobler blood. But he had manifestly a strong party of friends, who had learned to appreciate his genius and attractive qualities. It is certain that he secured the esteem of his commanders, and bore an active part in the perils and difficulties of the campaign, which termi- nated in the total defeat of the republican party at Philippi, A. u. c. 712 (b. c. 42). Horace reached home, only to find his paternal acres confis- cated. He was enabled, however, to purchase the place of scribe LIFE OF HORACE. IX in the Quaestor's office, a sort of sinecure clerkship of the Trea- sury, which he continued to hold for many years, if not, indeed, to the close of his life. It was upon his return to Rome that he made the acquaintance of Virgil and Varius, who were already famous, and to them he was indebted for his introduction to Maecenas. The particulars of his first interview with his patron he has himself recorded (Sat. i. vi.). The acquaintance rapidly ripened into mutual esteem. It secured the position of the poet in society, and the generosity of the statesman placed him above tiie anxieties of a literary life. Throughout the intimate inter- course of thirty years which ensued there Avas no trace of con- descension on the one hand, nor of servility on the other. By Maecenas Horace was introduced to Octavius, probably 8<>on after the period just referred to. About a. u. c. 722, Ho- race, who had already given to the world many of his poems, including the ten Satires of the first book, received from Mae- cenas the gift of the Sabine farm, which at once aflForded him a competence, and all the pleasures of a country life. The farm was situated in the valley of Ustica, about twelve miles from Tibur (Tivoli), and, among its other charms, possessed the valu- able attraction for Horace, that it was within an easy distance of Rome. Here he spent a considerable part of every year. Here he could entertain a stray friend from town, — his patron Maecenas, upon occasion, — and the delights of this agreeable retreat were doubtless more than a compensation for the plain fare, or the thin home-grown wine, vile Sabinum, with which its resources alone enabled him to regale them. The life of Horace from the time of his intimacy with Mae- cenas appears to have been one of comparative ease and of great social enjoyment. He was soon admitted to the friendship of Augustus, and to the close of his life his favour at court contin- ued without a cloud. And favour did not spoil him. He was ever the same kindly, urbane, and simple man of letters he had originally been, never presuming upon his position, nor looking superciliously on others less favored than himself. At all times generous and genial, years only mellowed his wisdom and gave a finer polish to his verse. The unaffected sincerity of his na- ture and the rich vein of his genius made him courted by the rich and noble. He mixed on easy terms with the choicest soci- ety of Rome; and what must that society have been which in- clude^ w METRES OF HORACE. XV Irapetnons as the swift arrows of Archilochus, the repertur pugnacis iambi. (Ep. 17.) XIV. The iambic strophe ; iambic trimeters, alternating with iambic dimeters : Z 1 The regular Epode-measure of Archilochus. The short, abrupt clauses are well adapted to give the words point and stress. (Epodes 1-10 ) XV. The first Pythiambic strophe, consisting of the dactylic hexameter (which, as the proper verse for oracles, is also called the Pythian,) and the iambic dtmeUr: 1 -^ \1 CZ \1\\-^ \1 CI \1 ^ ^IJLZ (Ep. 14, 16.) XVI. The second Pythiambic strophe; the dactylic hexameter alternating with the iambic trimeter (here consisting of pure iambs) : 2 J^ I JL -V I ^ II J^ I 1 w- I ^ w w I ^ " (Ep. 16.) XVII. The trochaic strophe (or the Hipponactean) ; a trochaic dimeter catalectic followed by an iambic trimeter catalectic : v2:v_|U||2:v.-|w2:v The very smoothness and rapidity of the metre expresses a mind content with its lot and spuming superfluities. (II. 18.) XVnL The Ionic a minore : wv2-Is.v2-|ww2_lv«I_ A plaintive measure. (HI. 12.) — Nauck, in part. A LIST OF THE ODES, WITH THEIR METRES. >>«=:c Lib. I. Lib. II. Lib. III. Od. 1. Metr. I. Od. 1. Metr. VIII. Od . 18. Metr. VL 2. VI. 2. VL 19. IL 3. II. 3. VIIL 20. VL 4. XI. 4. VL 21. VIIL 6. IV. 6. VIIL 22. VL 6. III. 6. VL 23. VIIL r. XII. 7. VIIL 24. IL 8. VII. 8. VL 25. 11. 9. VIII. 9. VIIL 26. VIIL 10. VI. 10. VI. 27. VI 11. V. 11. VIIL 28. n 12. VI. 12. III. 29. VIIL 13. II. 13. VIIL 30. L 14. IV. 14. VIIL Lib. IV. 15. III. 15. VIIL Od. 1. IL 16. VIII. 16. VL 2. VL 17. VIII. 17. VIIL 3. IL 18. V. 18. XVIL 4. VIIL 19. II. 19. VIIL 6. IIL 20. VI. 20. VIIL 6. VL 21. IV. Lib. IIL 7. IX. 22. VI. ^d. 1. VIIL 8. L 23. IV. 2. VIIL 9. VIIL 24. III. 3. VIIL 10. V. 26. VI. 4. VIIL 11. VL 26. VIII. 5. VIIL 12. IIL 27. VIII. 6. VIIL 13. IV. 28. XII. 7. IV. 14. VIIL 29. VIII. 8. VL 15. VIIL 30. VI. 9. II. Carmen Saeculare, VL 31. VIII. le. IIL Epodes. 32. VI. 11. VL 1- -10. XIV. 33. III. 12. XVIIL 13. X. 34. VIII. 13. IV. 14. XV. 35. VIII. 14. VL 15. XV. 36. II. 15. IL 16. XVL 37. VIII. 16. •III. 17. XIIL 38. VI. 17. VIIL XVI / - ' 3-,v*^' Q- HORATI f'l-'ACCI C A E M I N V M A\ LIBER PRIMVS Ji /"Maecenas, dtavis cdite regibus, W- ^"^^f^^ "^ m3 et praesidiuBT^et dulce decus meum, ■ 'y^^M ^' ^ /^unt quos curriculo pulveremNDIympicum ti ^- " ^ \ Collegisse juvat, metaque fervidis ''^^CQ^Evitata rotis palmaque nobilis 5 A ^TeiTaram domiiios evehit ad deos ; ^^^'HylHunc, si mobiliuni turba Quiritium , (Certat tergeminis tollereiioiioribus; /Illum, si proprio condidit horreo Quicquid de Libjcis verritur areis. 10 Gaudentem patrios findere sarculo Agros Attaliciy condicionibus Numquam dimoveas, ut trabe Cypria Myrtoura pavidus nauta secet mare : LuctanteflT^Icariis fluctibus Africam 15 Mercator metuensotiufn^et oppidi Laudat rura sui ; mox rejBcit rates rt*j.O Quassas, indocilis pauperiem pati. ■"Est qui nee veteris pocula Massiei ^' ^^ Nec partem solido demere de die 20 Spernit, nunc viridi membra sub arbuto Stratus, nunc ad aquae lene caput sacrae. 7 nobiliura 13 dciuovcaa 17 tuta e coniectura llor. 2 17 18 HORATI CARMINVM Multos castra juvant et lituo tubae Permixtus sonitus, bellaque matribus .. Detestata. Manet sub Jove frigido 25 Yenator, tenerae conjugis immemor, Seu visa est eatulis cerva fidelibus, Sen rupit teretes Marsus aper plagas. Me doctarum hederae praemia frontium Dis miscent superis, me gelidum iiemus 30 Nympharumque leves cum Satyris chori •^Uu^f: Secernunt populo, si neque tibias /^f"^. ;^uterpe cobibet, nee Polyhymnia ^ Lesboum refugit tendere barbiton. Quod si me lyrieis vatibus inseres, o3f» Sublimi feriam sidera vertiee. II. Jam satis terris nivis atque dirae Grandinis misit pater, et, rubente Dextera saeras jaculatus arces, Terruii urbem, Terruit gentes, grave ne rediret 5 Saeculum Pyrrhae nova monstra questae, Omne cum Proteus pecus egit altos Visere montes, Piscium et sum ma genus haesit ulmo, Nota quae sedes fuerat columbis, 10 Et superjecto pavidae natarunt Aequore dammae. Vidimus flavum Tiberim, retortis Litore Etrusco violenter undis, Ire dejectum monumenta regis 15 Tempi aque Yestae, Iliae dum se nimium querenti Jactat ultorem, vagus et sinistra Labitur ripa, Jove non probante, u- xorius amnis. 20 Audiet cives acuisse ferrum, 29, 30 te e coniectura 35 inseris 36 sublimis 10 palurabis 12 damae LIB. I. 2, 3 19 Quo graves Persae melius perirent, Audiet pugnas, vitio parentum Kara, juventus. Quern vocet divom populus ruentis 25 Imperi rebus ? prece qua fatigent Yirgines sanctae minus audientem Carmina Yestam? Cui dabit partes scelus expiandi Juppiter ? Tandem venias, precamur, 30 Nube candentes humeros amictus, Augur Apollo ; Sive tu mavis, Eryeina ridens, Quam Jocus circum volat et Cupido ; Sive neglectum genus et nepotes 35 Respicis, auctor, Heu nimis longo satiate ludo, Quem juvat clamor galeaeque leves Acer et Mauri peditis cruentum Voltus in hostem ; 40 Sive mutata juvenem figura Ales in terris imitaris, almae Filius Maiae, patiens vocari Caesaris ultor: Senis in caelum redeas, diuque 45 Laetus intersis populo Quirini, Neve te nostris vitiis iniquum Ocior aura Tollat : hie magnos potius triumpbos, Hie ames dici pater atque princeps, 5G Neu sinas Medos equitare inultos, Te duce, Caesar. j ^ III. 3 r^ Sic te diva potens Cypri, ' ^ tc *57^ Sic fratres llelenae, lucida sidera, ^^"^ v ' Ventorumque regat pater, ^ ' 25 (livuni 31 candonti 36 nccrcctum S'J Marai 40 vultus 20 HORATI CARMINVM Obstrictis aliis praeter lapyga, "^ Navis, quae tibi creditum 5 Debes Yergilium, finibus Atticis Reddas incolumem, precor, Et serves aiiimae dimidium meae. , - Illi robur et aes triplex /fcirea pectus erat, qui fragilem truei 10 ' Commisit pelago ratem ! Primus, nee timuit praecipitem Africum Decertantem Aquilonibus, i ^. V i Nee tristes Hyadas, nee rabiem Noti,/^*'"'''^' ' Quo non arbiter Hadriae 15 Major, tollere seii ponere volt freta. Quern Mortis timuit gradum, Qui siccis oculis monstra natantia, Qui vidit mare turgidum, et '^ 'i i ^w -^" """■^-^^ Infames scopulos Acroceraunia2L^.^.\^"t^d C '^'^-■^■x^ ^jy Nequiquam deus abscidit »^/ , / Terras, si tamen impiae Kon tangenda rates transili_unt vada. "^ ^ " ' ' Audax omnia perpeti^ 25 Gens humana ruit per vetitum nefas: Audax lapeti genus ,JU-* ^ ^* ' I- Ignem fraude mala gentibus intulit; Post ignem aetheria domo Subduetum, macies et nova febrium 30 Terris ineubuit cohors, Semotique prius tarda necessitas . \A Leti corripuit gradum ; , , L ,JX Expertus vacuum Daedalus aera/*^""' " Pennis non homini datis ; 35 Perrupit Acheronta Herculeus labor. Nil mortalibus ardui est ; Caelum ipsum petimus stultitia, neque Per nostrum patimur scelus Iracunda Jovem ponere fulmina. 40 6 Virgilium 6 ut finibus e coniectura 8 ut 16 vult 18 rectis e cnni. 19 turbidum 21 nequicquam 22 dissociabiles e cnnu 35 pinnis 37 arduum LIB. I. 8-5 21 lY. Solvitur acris hiemps grata vice veris et Favoni, Trahuntque siccas machinae carinas, Ac neque jam stabulis gaudet pecus aut arator igni, Nee prata canis albicant pruinis. Jam Cyiherea choros ducit Yenus imminente Luna, 5 Junctaeque Nymphis Gratiae decentes Alterno terram quatiunt pede, dum graves Cyclopum Yolcanus ardens urit officinas. Nunc decet aut viridi nitidum caput impedire myrto, Aut flore, terrae quem ferunt solutae ; 10 Nunc et in umbrosis Fauno decet immolare lucis, Seu poscat agna sive malit haedo. pallida Mors aequo pulsat pede pauperum tabernas Regumque turres. O beate Sesti, Yitae summa brevis spem nos vetat inchoare longam. 15 Jam te premet nox fabulaeque Manes Et domus exilis Plutonia : quo simul mearis, Non regna vini sortiere talis. Quis multa gracilis te puer in rosa Perfusus liquidis urget odoribus, Grato, Pyrrha, sub antro? Cui flavam religas comam, Simplex munditiis? Heu quotiens fidem 6 Mutatosque deos flebit, et aspera Nigris aequora ventis Emirabitur insolens, Qui nunc te fruitur credulus aurea, Qui semper vacuam, semper amabilem 10 Sperat, nescius aurae Fallacis 1 Miseri, quibus 1 hiems 8 Vulcanus 8 risit 12 agnam 12 hacdum 18 Q. 2 urguet 6 quotiei 22 HORATI CARMINVM Intemptata nites : me tabula sacer Yotiva paries indicat uvida Suspendisse potenti 1^ Vestimenta maris deol YI. Seriberis Yario fortis et hostium Yictor Maeonii carminis alite, Qaam rem cumque ferox navibus aut equis Miles te duce gesserit: Nos, Agrippa, neque haec dicere, nee gravem 5 Pelidae stomachum cedere nescii, Nee cursus duplicis per mare Ulixei, Nee saevam Pelopis domum Conamur, tenues grandia, dum pudor Imbellisque lyrae Musa potens vetat 10 Laudes egregii Caesaris et tuas Culpa deterere ingeni. Quis Martem tunica tectum adamantina Digne scripserit, aut pulvere Troico Nigrum Merionen, aut ope Palladis 15 Tydiden superis parem ? Nos convivia, nos proelia virginum Sectis in juvenes unguibus acrium Cantamus, vacui, sive quid urimur, Non praeter solitum leves. 20 YII. Laudabunt alii claram Rbodon aut Mytilenen, Aut Epheson bimarisve Corinthi Moenia, vel Baccho Thebas vel Apolline Delphos Insignes, aut Thessala Tempe ; Sunt quibus unum opus est intactae Palladis urbem 5 Carmine perpetuo celebrare, et 13 intentata 14 humida 7 duplices 2 Ephesum 6 areeS; arcera LIB. I. 6-8 23 Undique decerptam fronti praeponere olivam ; Plurimus in Junonis honorem Aptum dicet equis Argos ditesque Mycenas : Me nee tarn patiens Lacedaemon 10 Nee tam Larissae percussit campus opimae, Quam domus Albuneae resonantis, Et praeceps Anio, ac Tiburni lucus, et uda Mobilibus pomaria rivis. Albus ut obscuro deterget nubila caelo 15 Saepe Notus, neque parturit imbres Perpetuo, sic tu sapiens finire memento Tristitiam vitaeque labores Molli, Plance, mero, sen te fulgentia signis Castra tenent, sen densa tenebit 20 Tiburis umbra tui. Teucer Salamina patremque Cum fugeret, tamen uda Lyaeo Tempora populea fertur vinxisse corona, Sic tristes affatus amicos: "Quo nos cumque feret melior Fortuna parente, 25 Ibimus, o socii comitesque ! Nil desperandum Teucro duce et auspice Teucro ; Certus enim promisit Apollo Ambiguam tellure nova Salamina futuram. 0 fortes pejoraque passi 30 Mecum saepe viri, nunc vino pellite curas: Cras ingens iterabimus aequor." VIII. Lydia, die, per omnes Te deos oro, Sybarin cur properes araando Perdere ; cur apricum Oderit campum, patiens pulveris atque solisi Cur neque militaris Inter aequales equitat, Gallica nee lupatis 8 honore e conientura 9 dicit 15 df^tergit 17 perpetuog 27 auspice Teucri, auspice Phocbo c contectura 2 hoc deos 2 properaa 6 milltarcs 6 equitet 24 HORATI CARMINVM Temperat ora frenis? Cur timet flavum Tiberim tangere ? Cur olivnm Sanguine viperino Cautius vitat, neque jam livida gestat armis 10 Bracchia, saepe disco, Saepe trans finem jaculo nobilis expedite ? Quid latet, ut niarinae Filium dicunt Thetidis sub laerimosa Trojae Funera, ne virilis 15 Cultus in caedem et Lycias proriperet catervas ? IX. Yides ut alta stet nive candidum Soracte, nee jam sustineant onus Silvae laborantes, geluque Flumina constiterint acute. Dissolve frigus, ligna super foco 5 Large reponens, atque benignius Deprome quadrimum Sabina, O Thaliarche, merum diota. Permitte divis cetera : qui simul Stravere ventos aequore fervido 10 Deproeliantes, nee cupressi Nee veteres agitantur orni. Quid sit futurum eras, fuge quaerere, et Quern Fors dierum cumque dabit, lucro Appone, nee dulces amores 15 Sperne puer, neque tu choreas, Donee virenti canities abest Morosa. Nunc et campus, et areae, ^■^^^ Lenesque sub noctem susurri Composita repetantur bora, 20 Nunc et latentis proditor intimo Gratus puellae risus ab angulo, Pignusque dereptum lacertis Aut digito male pertinaci. 7 temperet 11 brachia 7 depone 14 sors 23 direptum LIB. I. 9-12 25 X. Mercuri, facunde nepos Atlantis, Qui feros cultus hominum recentura Voce formasti catus, et decorae More palaestrae, Te canam, magni Jovis et deoruni 5 Nuntium, curvaeque lyrae parentem, Callidum, quicquid placuit, jocoso Condere furto. Te, boves olim nisi reddidisses Per dolum amotas, puerum minaci 10 Yoce dum terret, viduus pharetra Risit Apollo. Quin et Atridas, duce te, superbos Ilio dives Priamus relicto Thessalosque ignes et iniqua Trojae 15 Castra fe fell it. Tu pias laetis animas reponis Sedibus, virgaque levem coerces Aurea turbam, superis deorum Gratus et imis. 20 Tu ne quaesieris (scire nefas) quern mihi, quern tibi Finera di dederint, Leuconoe, nee Babylonios Temptaris numeros. Ut melius, quicquid erit, pati, Seu plures hiemes, seu tribuit Juppiter ultiraam. Quae nunc oppositis debilitat pumicibus mare 5 Tyrrhenum ! Sapias : vina liques, et spatio brevi Spem longam reseces. Dum loquimur, fugerit invida Aetas : carpe diem, quam minimum crcdula postcro. XII. Quem virum aut heroa lyra vel acri Tibia sumis celebrare, Clio, 6 naDcium 3 tentaris 4 tribuet 2 numcs f . . J J 26 HORATI CARMINVM Quern deum ? Cujus recinet jocosa Nomen imago, "^ Aut in umbrosis Heliconis oris, 5 Aut super Pindo, gelidove in Haemo f Unde vocalem temere insecutae Orphea silvae, Arte materna rapidos morantem Fluminum lapsus celeresque ventos, 10 Blandum et auritas fidibus canoris Ducere quercus. Quid prius dicam solitis parentis Laudibus, qui res hominum ac deorum, Qui mare ac terras variisque mundum 15 Temperat horis? Unde nil majus generatur ipso, Nee viget quicquam simile aut secundum : Proximos illi tamen occupavit Pallas honores. 20 Proeliis audax, neque te silebo, Liber, et saevis inimica Virgo Beluis, nee te, metuende certa Phoebe sagitta. Dicam et Alciden puerosque Ledae, 25 Hunc equis, ilium superare pugnis Nobilem ; quorum simul alba nautis ^ x..,, Stella refulsit, '• ' Defluit saxis agitatus humor, Concidunt venti fugiuntque nubes, 30 Et minax (quod sic voluere) ponto Unda recumbit.'^ ' ■ '.'V ^ Komulum post hos prius, an quietum (^\ Pompili regnum memorem, an superbos Tarquini fasces, dubito, an Catonis - 35 Nobile letum^v, Regulura, et Scauros, animaeque magnae Prodigum Paulum, superante Poeno, 3 recinit, retinet 19 occupabit 23 belluis 28 sidera fulgent 31 quia sic, nam sic, di sic 38 Paullum LIB. I. 12, 13 /• 27 Gratus insigni referam CameDa, Fabriciumque : ;, ., 40 Hunc et incomptis Curium capillis * /■ ■ ^ ^ Utilem bello tulit et Camillum . ^^^V^-'t^*^^ rxZv Saeva paupertas et avitus apto , -.^ Cum lajte fundus. v*- - VxX.*' '^'"^^'^ Crescit occulto velut arbor aevo Jl^ ^^ 45 Fama Marcelli ; raicat inter omne^ o -orX ^>^ Juliura sidus, velut inter ignes Luna minores. . Gentis humanae pater atque custos, ^«'^^^ Orte Saturno, tibi cura magni 50 Caesaris fatis data : tu secundo Caesare regnes. Ille, seu Parthos Latio imminentes Egerit justo domitos triumpho, Sive subjectos Orientis orae 55 . Seras et Indos, Te minor laetum reget aequus orbem : Tu gravi curru quaties Olympum, Tu parum castis inimica mittes Fulmina lucis. 60 XIII. Cum tu, Lydia, Telephi Cervicem roseam, cerea Telephi Laudas bracchia, vae meum Fervens diflBcili bile tumet jecur. Tum nee mens mihi nee color 6 Carta sede manet, humor et in genas Furtim labitur, arguens Quam lentis penitus macerer ignibus. XJror, seu tibi candidos Turparunt humeros immodicae mero 10 Rixae, sive puer furens Impressit memorem dente labris notam. 43 arto e rontectnra 57 latum 57 regit, rcgat 3 brachir. 5 tunc 6 manent II 28 HORATI CARMINVM Non, si me satis audias, Speres perpetuum dulcia barbare Laedentem oscula, quae Yenus 15 Quinta parte sui iieetaris imbuit. Felices ter et amplius, Quos irrupta tenet copula, nee malis Divolsus querimoniis Suprema citius solvet amor die 1 20 XIY. O navis, referent in mare te novi riuctus I 0 quid agis ? Fortiter occupa Portum I Nonne vides ut Nudum remigio latus, Et malus celeri saucius Africo 5 Antennaeque gem ant, ac sine funibus Yix durare carinae Possint imperiosius Aequor? Non tibi sunt int^gra linteg.^^^^ tA-\^-^ Non di, quos iterum pressa vjoces'^inEWo. 10 Quamvis Pontica pinus, Silvae filia nobilis, Jactes et genus et nomen inutile, Nil pictis timidus navita puppibus Fidit. Tu, nisi ventis 14 Debes ludibrium, cave. Nuper soUicitum quae mihi taedium, Nunc desiderium curaque non levis, Interfusa nitentes Yites aequora Cycladas. 20 i^ XY. Pastor cum traheret per freta navibus Idaeis Helenen perfidus hospitam, 19 divulsus, divolsos B., Murettia 1 referunt 6 antemn^e 6 gemunt 8 possunt 13 nomen : inutile ! 2~HelQnam LIB. I. 14, 15 29 Ingrato celeres obruit otio , \L •yentos ut caiieret fera "^*' Nereus fata : '* Mala ducis avi domum, 5 Quam multo repetet Graecia milite, Conjurata tuas rumpere naptias Et regnum Priami vetus. Heu, heu, quantus equis, quantus adest viris Sudor! quanta moves funera Dardanae^ . . ^,.lp Genti ! Jam galeam Pallas et aegida ^ ^* ^ ' -' Currusque et rabiem parat ! Nequiquam, Veneris praesidio ferox, ^Pectes caesaricm, grataque feminis^ ;, •-" Imbelli cithara carmina divides ; c v^^ "'^^ '^ 15 Nequiquam thalamo graves Hastas et calami spicula Cno^sil Yitabis, strepitumque, et celerem sequi Ajaeem : tamen, heu, serus adulteros ;. /Crines pulvere collines. 20 Noa Laertiaden, exitium tuae Gentis, non Pylium Xestora respicis ? Urgent impavidi te Salaminius^.^_ ^r* j • Teucer, te Sthenelus, sciens \^ ' Pugnae, sive opus est imperitare equis, ' 25 Non auriga piger. MerioneiLquoque Nosces. Ecce furit^£e"reperire atrox Tydides, melior patre, Quem tu, eervus uti vallis in altera Visum parte lupum graminis iramemor, 30 Sublimi fugies mollis anhelitu, Non hoc pollicitus tuae. ^^^^^^ ^, : Iracunda diem proferet Ilio "^""^ ' ' ^ Matronisque Phrygum classis Achillei; Post certas hiemes uret Achaicus 35 Ignis Iliacas domos." 9 eheu 20 cultus 21 excidium 22 genti 24 et 36 Pergameas ^O HORATI CARMINVM XYI. O matre pulchra filia pulchrior, Quem criminosis cumque voles modum Pones iambis, sive liamma Sive mari libet Hadriano. Non Dindymene, non adytis quatit 5 Mentem sacerdotum incola Pythius, Non Liber aeque, non acuta Sic geminant Corybantes aera, Tristes ut irae, quas neque Noricus Deterret ensis nec mare naufragum, 10 Nec saevus ignis nec tremendo Juppiter ipse ruens tumultu. Fertur Prometlieus, addere principi Limo coactus particulam undique Desectam, et insani leonis 15 Vim stomacho apposuisse nostro. Irae Thyesten exitio gravi Stravere, et altis urbibiis ultimae Stetere causae cur perirent Funditus imprimeretque muris 20 Hostile aratrum exercitus insolens. Compesce mentem : me quoque pectoris Temptavit in dulci juventa Fervor, et in celeres iambos Misit furentem ; nunc ego mitibus 25 Mutare quaero tristia, dum mihi Fias recantatis amica Opprobriis animumque reddas. t XVII. Velox amoenum saepe Lucretilem Mutat Lycaeo Faunus, et igneam Defendit aestatem capellis Usque meis pluviosque ventos. ^ flammam 5 adyti e coniectura 8 si 23 tentavit LIB. I. 16-18 .31 Impune tutum per nemus arbutos 5 Quaerunt latentes et thyma deviae Olentis uxores mariti, Nee virides metuunt colubraa Nee Martiales llaediliae lupos, Utcumque dulci, Tyndari, fistula 10 Yalles et Usticae cubantis Levia personuere saxa. Di me tuentur, dis pietas mea Et Musa cordi est. Hie tibi copia Manabit ad plenum benigno 15 Kuris honorum opulenta cornu ; Hie in reducta valle Caniculae Yitabis aestus, et fide Teia Diees laborantes in uno Penelopen vitreamque Cireen ; 20 Hie innocentis pocula Lesbii Duces sub umbra, nee Semeleius Cum Marte confundet Thyoneus Proelia, nee metues protervum Suspecta Cyrum, ne male dispari £5 Incontinentes injiciat manus, Et scindat haerentem coronam Crinibus immeritamque vestem. XVIII. Nullam, Tare, sacra vite prius severis arborem Circa mite solum Tiburis et moenia Catili : Siccis omnia nam dura deus propojsuit, neque Mordaccs aliter diffugiunt sollicitudines. Quis post vina gravem militiam aut paupcriem crepat?5 Quis non te potius, Bacche pater, teque, decens Venus 'I At ne quis modici transiliat munera Liberi, Centaurea monet cum Lapitliis rixa super mere Debellata, monet Sithoniis non levis Euius, 5 totam 8 colubro» 14 hinc 25 neo 5 increpat 7 ao 9 Kuhius 82 HORATI CARMINVM Cum fas atque nefas exiguo fine libidinura 1 0 Discernunt avidi. Non ego te, caridide Bassareu, Invituni quatiam, nee variis obsita frondibus Sub divum rapiam. Saeva tene cum Berecyntio Cornu tympana, quae subsequitur caecus Amor sui, Et tollens vacuum plus nimio Gloria verticem, 1') Arcanique Fides prodiga, perlucidior vitro. XIX. Mater saeva Cupidinum Thebanaeque jubet me Semelae puer Et lasciva Licentia Finitis animum reddere amoribus. Urit me Glycerae nitor, 5 Splendentis Pario marmore purius ; Urit grata protervitas, Et voltus nimium lubricus aspici. In me tota mens Venus Cyprum deseruit, nee patitur Scythas 10 Et versis animosum equis Parthum dicere, nee quae nihil attinent. Hie vivum mihi caespitem, hie Verbenas, pueri, ponite, turaque Bimi cum patera meri : 15 Mactata veniet lenior hostla. XX. Vile potabis modicis Sabinum Cantharis, Graeca quod ego ipse testa Conditum levi, datus in theatro Cum tibi plausus, Care Maecenas eques, ut paterni 5 Fluminis ripae simul et jocosa Redderet laudes tibi Vatican! Montis imago. 2 iuben' 2 Semeles 8 vultus 8 adspici 11 nee 12 attinet 14 thuraque 5 clare LIB. I. 19-22 S3 Caecubum et prelo domitam Caleno Tu bibes uvam: mea nee Falernae 10 Temperant vites neque Formiani Foeula colles. XXI. Dianam tenerae dicite virgines, IntoDsum, pueri, dicite Cynthium, Latonamque supremo Dilectam penitus Jovi. Yos lactam fluviis et ncmorum coma, 5 Quaecumque aut gelido prominet Algido, Nigris aut Erymanthi Silvis aut viridis Cragi ; Vos Tempe totidem tollite laudibus Natalemque, mares, Delon Apollinis, 10 Insignemque pharetra Fraternaque humerum lyra. Hie bellum lacrimosum, hie miseram famem Pestemque a populo et principe Caesare in Persas atque Britannos 15 Vestra motus aget prece. XXII. Integer vitae scelerisque purus Non eget Mauris jaculis neque arcu, Nee venenatis gravida sagittis, Fusee, pharetra, Sive per Syrtes iter aestuosas, 5 Sive facturus per inhospitalem Caucasum, vel quae loca fabulosus Lambit Hydaspes. Namque me silva lupus in Sabina, Dum meam canto Lalagen et ultra 10 Terminum curis vagor expeditis, Fugit inermem: 10 turn e com*. 5 comam 16 agit 2 Mauri 2 nee 11 expcditua Hor. 8 I 34 HORATI CARMINVM Quale portentum neqiie militaris Daunias latis alit aesculetis, Nee Jubae tellus general, leonum 15 Arida nutrix. Pone me pigris ubi nulla campis Arbor aestiva recreatur aura, Quod latus mundi nebulae malusque Juppiter urget, 20 Pone sub curru nimium propinqui Solis, in terra domibus negata : Dulce ridentem Lalagen amabo, Dulce loquentem. XXIII. Vitas hinnuleo me similis, Chloe, Quaerenti pavidam montibus aviis Matrem, non sine vano Aurarum et siliiae metu : Nam seu mobilibus veris inhorruit 5 Adventus foliis, seu virides rubum Dimovere lacertae, Et corde et genibus tremit. Atqui non ego te, tigris ut aspera Gaetulusve leo, frangere persequor: 10 Tandem desine matrem Tempestiva sequi viro. XXIY. Quis desiderio sit pudor aut modus Tarn cari capitis ? Praecipe lugubres Cantus, Melpomene, cui liquidam pater Yocem cum cithara dedit. Ergo Quintilium perpetuus sopor 5 Urget 1 cui Pudor, et Justitiae soror, Incorrupta Fides, nudaque Veritas Quando ullum inveniet parem ? 6, 6 vepris inhorruit ad ventum e coniectura 5, 12 Quinctilium LIB. I. 23-25 85 Multis ille bonis flebilis occidit, Nulli flebilior quam tibi, Yergili. 10 Tu frustra plus heu non ita creditum Poscis Quintilium deos. Quid si Threicio blandius Orpheo Auditam moderere arboribus fidem? Num vanae redeat sanguis imagini, 15 Quamvirga semel horrida, Non lenis precibus fata recludere, Nigro compulerit Mercurius gregi ? Durum : sed levius fit patientia Quicquid corrigere est nefas. 20 XXY. Parcius junctas quatiunt fenestras Ictibus erebris juvenes protervi, Nee tibi somnos adimunt, amatque Janua limen, Quae prius multum facilis movebat 5 Cardines ; audis minus et minus jam : " Me tuo longas pereunte noctes, Lydia, dormis?" Invicem moechos anus arrogantes Flebis in solo levis angiportu, 10 Thracio bacchante magis sub inter- lunia vento, Cum tibi flagrans amor, et libido Quae solet matres furiare equorum, Saeviet circa jecur ulcerosum, 15 Non sine questu, Laeta quod pubes hedera virenti Gaudeat pulla magis atque myrto, Aridas frondes hiemis sodali Dedicet Hebro. 20 10 Virgin 13 quod si 15 non 18 grogi. 2 iactibuf 5 facilei 17 virente 20 Euro e coni. B., ff., Mnr., P. 36 HORATI CARMINVM XXYL Musis amicus tristitiam et metus Tradam protervis in mare Creticum Portare ve litis, quis sub Arcto Rex gelidae metuatur orae, Quid Tiridaten terreat, unice 6 Securus. O quae fontibus integris Gaudes, apricos necte flores, Necte meo Lamiae coronam, Pimplea dulcisi Nil sine te mei Prosunt honores: hunc fidibus novis, 10 Hunc Lesbio sacrare plectro Teque tuasque decet sorores. XXYII. Natis in usum laetitiae scyphis Pugnare Thracum est : tollite barbarum Morem, verecundumque Bacchum Sanguineis prohibete rixis 1 Yino et lucernis Medus acinaces 5 Immane quantum discrepat : impium Lenite clamorem, sodales, Et cubito remanete presso ! Yoltis severi me quoque sumere Partem Falerni ? Dicat Opuntiae 10 Frater Megillae, quo beatus Yolnere, qua pereat sagitta. Cessat voluntas ? Non alia bibam Mercede. Quae te cumque domat Yenus, Non erubescendis adurit 15 Ignibus, ingenuoque semper Amore peccas ; quicquid habes, age, Depone tutis auribus. — Ah miser, Quanta laborabas Charybdi, Digne puer meliore flamma 1 20 9 Piplea Q,, Pimplei c comectura 10 possunt 6 discrepet 12 vulnere 13 voluptas 19 laboras in LIB. I. 26-28 . 37 Quae saga, quis te solvere Thessalia Magus venenis, quis poterit deus ? Yix illigatum te triformi Pegasus expediet Chimaera. XXYIII. Te maris et terrae numeroque carentis arenae Mensorem cohibent, Archyta, Pulveris exigui prope litus parva Matinum Munera, nee quicquam tibi prodest Aerias temptasse domos animoque rotundum 6 Percurrisse polum, morituro. Occidit et Pelopis genitor, conviva deorum, Tithonusque remotus in auras, Et Jovis arcanis Minos admissus, habentque Tartara Panthoiden iterum Oreo 10 Demissum, quamvis, clipeo Trojana refixo Tempora testatus, nihil ultra Nervos atque cutera morti concesserat atrae, Judice te non sordidus auctor Naturae verique. Sed omnes una manet nox 15 Et caleanda semel via leti, Dant alios Furiae torvo speetacula Marti ; Exitio est avidum mare nautis ; Mixta senum ac juvenum densentur funera; nullum Saeva caput Proserpina fugit. 20 Me quoque devexi rapidus comes Orionis Illyricis Notus obruit undis. At tu, nauta, vagae ne parce malignus arenae Ossibus et capiti inhumato Particulam dare: sic, quodcumque minabitur Eurus 25 Fluctibus Hesperiis, Venusinae Plectantur silvae, te sospite, multaque merces, Unde potest, tibi defluat aequo Ab Jove Neptunoque sacri custode Tarenti. Neglegis immeritis nocituram 30 3 latum 5 tentasse 18 avidia 30 negligis 4q horatt carminvm Postmodo te natis fraudem committere ? Fors et Debita jura vicesque superbae Te maneant ipsum : precibus non linquar inultis, Teque piacula nulla resolvent. Quamquam festinas, non est mora longa ; licebit 35 Injecto ter pulvere curras. XXIX. Icci, beatis nunc Arabum invides Gazis, et acrem militiam paras Non ante devictis Sabaeae Regibus, horribilique Medo Nectis catenas. Quae tibi virginum 5 Sponso necato barbara serviet? Puer quis ex aula capillis Ad cyathum statuetur unctis, Doctus sagittas tendere Sericas Arcu paterno? Quis neget arduis 10 Pronos relabi posse rivos Montibus et Tiberim reverti, Cum tu coemptos undique nobilis Libros Panaeti Socraticam et domum Mutare loricis Hiberis, 15 Pollicitus meliora, tendis? XXX. O Yenus, regina Cnidi Papbique, Sperne dilectam Cypron, et vocantis Ture te multo Glycerae decoram Transfer in aedem : Fervidus tecum puer, et solutis Gratiae zonis, properentque Nymphae, Et parum comis sine te Juventas, Mercuriusque. 31 forset, forsan 13 nobiles 1 Gnidi 3 thure LIB. I. 29-32 39 XXXL Quid dedicatum poscit Apollinem Yates ? quid orat, de patera novum Fundens liquorem ? Non opimae Sardiniae segetes feraces, Non aestuosae grata Calabriae 6 Armenta, non aurum aut ebur Indicum, Non rura quae Liris quieta Mordet aqua, taciturnus amnis. Premant Galena falce quibus dedit Fortuna vitem, dives et aureis 10 Mereator exsiccet culullis Yina Syra reparata merce, Dis earns ipsis, quippe ter et quater Anno revisens aequor Atlanticum Impune : me paseunt olivae, 15 Me cichorea levesque malvae. Frui paratis et valido mihi, Latoe, dones, et, precor, integra Cum raente, nee turpem senectam Degere nee cithara carentem. 20 XXXII. Poscimur. Si quid vacui sub umbra Lusimus tecum, quod et hunc in annum Vivat et plures, age, die Latinum, Barbite, carmen, Lesbio primum modulate civi, 6 Qui, ferox bello, tamen inter arma, Sive jactatam religarat udo Litore navim, Liberum et Musas Yeneremque et illi Semper haerentem puerum canebat, 10 Et Lycum nigris oculis nigroque Crine decorum. 3 opima» 4 fcracis 9 Calenam e coniectura 10 ut 15 pageant 18 at, ao 1 poscimus 1 antro 40 HORATI CARMINVM O decus Phoebi et dapibus supremi Grata testudo Jovis, o laborum Dulce lenimen, mihi cumque salve 15 Rite vocanti! XXXIIL Albi, ne doleas plus nimio memor Immitis Glyeerae, neu miserabiles Decantes elegos, cur tibi junior Laesa praeniteat fide. Insignem tenui fronte Lycorida 5 Cyri torret amor, Cyrus in asperam Declinat Pholoen ; sed prius Apulis Jungentur capreae lupis, Quam turpi Pholoe peccet adultero. Sic visum Yeneri, cui placet impares 1 0 Formas atque animos sub juga aenea Saevo mittere cum joco. Ipsum me, melior cum peteret Venus, Grata detinuit compede Myrtale Libertina, fretis acrior Hadriae 15 Curvantis Calabros sinus. XXXIY. Parcus deorum cultor et infrequens, Insanientis dum sapientiae Consultus erro, nunc retrorsum Vela dare atque iterare cursus Cogor relictos : nam que Diespiter, 5 Igni corusco nubila dividens Plerumque, per purum tonantes Egit equos volucremque currum, Quo bruta tellus et vaga flumina, Quo Styx et invisi horrida Taenari 10 14 continuit 6 relectos e coniectura LIB. I. 33-35 41 Sedes Atlanteusque finis Concutitur. Yalet ima summis Mutare et insignem attenuat deus, Obscura promens ; hinc apicem rapax Fortuna cum stridore acuto 15 Sustulit, hie posuisse gaudet. XXXY. O diva, gratum quae regis Antium, Praesens vel imo tollere de gradu Mortale corpus, vel superbos Yertere funeribus triumphos ! Te pauper ambit sollicita prece 5 Ruris colonus, te dominam aequoris Quicumque Bithyna lacessit Carpathium pelagus carina. Te Dacus asper, te profugi Scythae, Urbesque gentesque et Latiura ferox 10 Regumque matres barbarorum et Purpurei metuunt tyranni, Injurioso ne pede proruas Stantem coluranam, neu populus frequens Ad arma cessantes, ad arma 15 Concitet, imperiumque frangat. Te semper anteit saeva Necessitas, Clavos trabales et cuneos manu Gestans aena, nee severus Uncus abest liquidumque plumbum ; 20 Te Spes et albo rara Fides colit Yelata panno, nee comitem abnegat, Utcumque mutata potentes Yeste domes inimica linquis : At volgus infidum et meretrix retro 25 Perjura cedit, diffugiunt cadis Cum faece siccatis amici, Ferre jugum pariter dolosi. 17 «erva 4:2 HORATI CARMINVM Serves iturura Caesarem in ultimos Orbis Britannos, et juvenum recens 30 Examen Eois timendum Partibus Oceanoque rubro. Eheu cicatricum et sceleris pudet Fratrumque. Quid nos dura refugimus Aetas? quid intactum nefasti 35 Liquimus? unde manum juventus Metu deorum continuit ? quibus Pepercit aris ? 0 utinam nova Incude diflBngas retusum in Massagetas Arabasque ferrum I 40 XXXYI. Et ture et fidibus juvat Placare et vituli sanguine debito Custodes Numidae deos, Qui nunc Hesperia sospes ab ultima Caris multa sodalibus, 5 NuUi plura tamen dividit oscula Quam dulci Lamiae, memor Aetae non alio rege puertiae Mutataeque simul togae. Cressa ne careat pulchra dies nota, 10 Neu promptae modus amphorae, Neu morem in Salium sit requies pedum, Neu multi Damalis meri Bassum Threicia vincat amystide, Neu desint epulis rosae, 15 Neu vivax apium, neu "breve lilium. Omnes in Damalin putres Deponent oculos, nee Damalis novo Divelletur adultero, Lascivis hederis ambitiosior. 20 33 heu heu 36 manus 39 defingas 39 retunsum, recusum 1 thure 11, 12, 13 neo LIB. I. 37 43 XXXYII. Nunc est bibendum, nunc pede libero Pulsanda tellus, nunc Saliaribus Ornare pulvinar deorum Tempus erat dapibus, sodales I Antehac nefas depromere Caecubum 5 Cellis avitis, dum Capitolio Regina dementes ruinas Funus et imperio parabat Contaminato cum grege turpiuni Morbo Yirorum, quidlibet impotens 10 Sperare, fortunaque duici Ebria. Sed rainuit furorem Vix una sospes navis ab ignibus, Mentemque lymphatam Mareotico Redegit in veros timores 15 Caesar, ab Italia volantem Remis adurgens, accipiter velut Molles columbas, aut leporem citus Venator in campis nivalis Haemoniae, daret ut catenis 20 Fatale monstrum. Quae generosius Perire quaerens, nee muliebriter Expavit ensem, nee latentes Classe cita reparavit oras ; Ansa et jacentem visere regiam 25 Voltu sereno, fortis et asperas Tractare serpentes, ut atrum Corpore combiberet venenum, Deliberata morte ferocior: Saevis Liburnis scilicet invidens 30 Privata deduci superbo, Non humilis mulier, triumpho. 4 erit 10 semivirorum 24 repetivit editore» alii alia eonineerunt 25 taoentem 26 vultu 44 HORATI CAEMINVM XXXYIII. Persicos odi, puer, apparatus, Displicent nexae philyra coronae ; Mitte sectari, rosa quo locorum Sera moretur. Simplici myrto nihil allabores Sedulus, euro : neque te ministrum Dedeeet myrtus, neque me sub arta Yite bibentem. 6 sedulus curae 7 arcta Q. HORATI FLACCI C A R M I N V M LIBER SECVNDVS Motum ex Metello consule civicum, Bellique causas et vitia et modos, L'jdumque Fortunae, gravesque Principum amicitias, et arma Nondum expiatis uncta cruoribus, 6 Periculosae plenum opus aleae, Tractas, et incedis per ignes Suppositos cineri doloso. Paulum severae Musa tragoediae Desit theatris : mox, ubi publicas 10 Res ordinaris, grande munus Cecropio repetes cothurno, Insigne maestis praesidium reis Et consulenti, Pollio, curiae, Cui laurus aeternos honores 15 Delmatico peperit triumpho. Jam nunc minaci murmure cornuum Perstringis aures, jam litui strepunt, Jam fulgor armorum fugaces Terret equos equitumque voltus. 20 Audire magnos jam videor duces Non indecoro pulvere sordidos, 9 pauUum 16 Dalmatioo 46 46 HORATI CARMINVM Et cuncta terrarum subacta Praeter atrocem animum Catonis. Juno, et deorum quisquis amicior 25 Afris inulta cesserat impotens Tellure, victorum nepotes Rettulit inferias Jugurthae. Quis non Latino sanguine pinguior Campus sepulchris impia proelia 30 Testatur, auditumque Medis Hesperiae sonitum ruinae ? Qui gurges aut quae flumina lugubris Ignara belli ? quod mare Dauniae Non decoloravere caedes ? 35 Quae caret ora cruore nostro? Sed ne relictis, Musa procax, jocis Ceae retractes munera neniae : Mecum Dionaeo sub antro Quaere modos leviore plectro. 40 Nullus argento color est avaris Abdito terris, inimice lamnae Crispe Sallusti, nisi temperato Splendeat usu: Yivet extento Proeuleius aevo, 5 Notus in fratres animi paterni f Ilium aget penna metuente solvi Fama superstes. Latins regnes avidum domando Spiritum, quam si Libyam remotis 10 Gadibus jungas et uterque Poenus Serviat uni : Crescit indulgens sibi dims hydrops, Nee sitim pellit, nisi causa morbi Fugerit venis, et aquosus albo 15 Corpore languor. 33 quis 3 Salusti 7 agit 7 pinna -/ u — LIB. II. 2,3,^ 47 J. y- [ Redditum Cyri solio Phraaten, Dissidens plebi, numero beatorum Eximit Yirtus, populumque falsis Dedocet uti 20 Yocibus, regnuni et diadema tutum Deferens uni propriamque laurum, Quisquis ingentes oculo inretorto Spectat acervos. ^ e-^ III. Aequam memento rebus in arduis^-^'^^ ' Servare m'elitem, non secus in bonis Ab insolenti temperatam ^^?lcv\ 't t-' Laetitia, moriture Delli, Sen maestus 6mni tempore vixeris, 6 Sen te in remoto gramine per dies , i^^--^^"" Festos reclinatum bearis ' ' ^ ' Interiore nota Falerni. Quo pmus ingens albaque populus Umbram hospitalem consociare amant 10 Ramis, quo et obliqua laborat Lympha fugax trepidare rivo, , Hue vina et unguenta et nimium breves m/M\ Flores amoenae ferre jube rosae, > ;•" Dum res et aetas et sororum 16 ... \'' Fila trium patiuntur atra. «^' 0» Cedes coemptis saltibus et domo^ jK__^- Villaque flavOs qiiam Tiberis lavit, o '^ ' Cedes, et exstructis in altum Divitiis potietur. heres. vN^ ^ var 20 Divesne prisco natus ab Inacho Nil interest, an pauper et infima De gente sub divq^ moreris, Victima nil miserahtrs Orci : Omnes eodem cogimur, omnium 25 Versatur urn's" serius ocius 17 Prahatcn, Phrahaten 18 plebis 18 beatflm 9 qua 11, 12 ramig? Quid obliquo — rivo? 13 brevis 14 amoenos 18 lavat 19 extructia 23 dio i^ 48 HORATI CARMINVM Sors exitura et nos in aeternum Exilium impositura cumbae. ic-^ lY. Ne sit ancillae tibi amor pudori, Xanthia Phoceu ! Prius iDsolentem Serva Briseis niveo colore Movit Achillem; Movit Ajacem Telamone natum 6 Forma captivae dominum Tecmessae ; Arsit Atrides medio in triumpho Yirgine rapta, Barbarae postquam cecidere turmae Thessalo victore, et ademptus Hector 10 Tradidit fessis leviora tolli Pergama Grais. Nescias an te generum beati Phyllidis flavae decorent parentes : Regium certe genus, et penates 15 Maeret iniquos. Crede non illam tibi de scelesta Plebe dilectam, neque sic fidelem, Sic lucro aversam potuisse nasci Matre pudenda. 20 Bracchia et voltum teretesque suras Integer laudo ; fuge suspicari Cujus octavum trepidavit aetas Claudere lustrum. Y. Nondum subacta ferre jugum valet Cervice, nondum munia comparis Aequare, nee tauri mentis In venerem tolerare pondus: Circa virentes est animus tuae 28 exitium, exsilium 28 cymbae 12 Graiis 18 deleetam 19 adversam LIB. II. 4-6 49 Campos juvencae, nunc fluviis gravem Solantis aestum, nunc in udo Ludere cum vitulis salicto Praegestientis. Tolle cupidinem Immitis uvae : jam tibi lividos 10 Distinguet Autumnus racemos, Purpureo varius colore. Jam te sequetur : currit enim ferox Aetas, et illi, quos tibi dempserit, Apponet annos : jam proterva 15 Fronte petet Lalage maritum, Dilecta quantum non Pholoe fugax, Non Chloris, albo sic humero nitens, Ut pura nocturno renidet Luna mari Cnidiusve Gyges: 20 Quem si puellarum insereres choro, Mire sagaces falleret hospites Discrimen obscurum solutis Crinibus ambiguoque voltu. VI. Septimi, Gades aditure mecum et Cantabrum indoctum juga ferre nostra, et Barbaras Syrtes, ubi Maura semper Aestuat unda, Tibur Argeo positum colono 6 Sit meae sedes utinam senectae, Sit modus lasso maris et viarum Militiaeque I Unde si Parcae prohibent iniquae, Dulce pellitis ovibus Galaesi 10 Flumen et regnata petam Laconi Rura Phalantho. Hie terrarum mi hi praoter omnes Angulus ridet, ubi non Hymetto 12 vario, varios 13 curret 16 petit 20 On idi usque ilor. 4 50 HORATI CARMINVM Mella decedunt, viridique certat 15 Baca Venafro, Yer ubi longum tepidasque praebet Juppiter brumas, et amicus Aulon Fertili Baccho minimum Falernis Invidet uvis. 20 Ille te mecum locus et beatae Postulant arces; ibi tu calentem Debita sparges lacrima favillam Yatis amici. YII. O saepe mecum tempus in ultimum Deducte, Bruto militiae duce, Quis te redonavit Quiritem Dis patriis Italoque caelo, Pompei, meorum prime sodalium ? 5 Cum quo morantem saepe diem mere Fregi, coronatus nitentes Malobathro Syrio capillos. Tecum Philippos et celerem fugam Sensi, relicta non bene parmula, 10 Cum fracta virtus, et minaces Turpe solum tetigere mento. Sed me per hostes Mercurius celer Denso paventem sustulit aere ; Te rursus in bellum resorbens 15 Unda fretis tulit aestuosis. Ergo obligatam redde Jovi dapem, Longaque fessum militia latus Depone sub lauru mea, nee Parce cadis tibi destinatis. 20 Oblivioso levia Massico Ciboria exple ; funde capacibus XJnguenta de conchis. Quis udo Deproperare apio coronas 16 ba 'ca 19 fertilis 19 nimium 24 Orati 12 (turpe !) 19 lauro \ \ LIB. II. 7-9 51 Curatve myrto ? quern Yenus arbitrum 25 Dicet bibendi? Non ego sanius Bacchabor Edonis : recepto Dulce mihi furere est amico. YIII. TJlla si juris tibi pejerati Poena, Varine, nocuisset umquam, Deute si nigro fieres vel uno Turpio>r ungui, Crederem. Sed tu, simul obligasti 6 Perfidum votis caput, enitescis Pulchrior multo, juvenumque prodis . Publica cura. Expedit matris cineres opertos Fallere, et toto taciturna noctis 10 Signa cum caelo, gelidaque divos Morte carentes. Ridet hoc, inquam, Yenus ipsa, rident Simplices Nymphae, ferus et Cupido, Semper ardentes acuens sagittas 15 Cote cruenta. Adde quod pubes tibi crescit omnis, Servitus crescit nova, nee priores Impiae tectum doniinae relinquunt, Saepe minati. 20 Te suis matres metuunt juvencis, Te senes parci miseraeque nuper Virgines nuptae, tua ne retardet Aura maritos. IX. Non semper imbres nubibus hispidos Manant in agros, aut mare Caspium 2 Barine 10 tacitura 52 HORATI CARMINVM Yexant inaequales procellae Usque, nee Armeniis in oris, Amice Yalgi, stat glacies iners 6 Menses per omnes, aut Aquilonibus Querceta Gargani laborant, Et foliis viduantur orni: Tu semper urges flebilibus modis Mysten ademptum ; nee tibi Vespero 10 Surgente decedunt amores, Nee rapidum fugiente Solem. At non ter aevo functus amabilem Ploravit omnes Antilochum senex Annos, nee impubem parentes 15 Troilon aut Phrjgiae sorores Flevere semper. Desine mollium Tandem querellarum, et potius nova Cantemus Augusti tropaea Caesaris, et rigidum Niphaten, 20 Medumque flumen, gentibus additum Yictis, minores volvere vertices, Intraque praescriptum Gelonos Exiguis equitare campis. X. Rectius vives, Licini, neque altum Semper urgendo, neque, dum procellas Cautus horrescis, nimium premendo Litus iniquum. Auream quisquis mediocritatem 5 Diligit, tutus caret obsoleti Sordibus tecti, caret invidenda Sobrius aula. Saepius ventis agitatur ingens Pinus, et celsae graviore casu 10 Decidunt turres, feriuntque summos Fulgura montes. 3 versant 7 querqueta 12 rapido 12 sole 18 querelarum 22 vertere, toUere 22 vortices 6 diligit tutus, Bent. \ 9 saevius 12 fulmina LIB. II. 10, 11 53 Sperat infestis, metuit secundis Alteram sortem bene praeparatum Pectus. Informes hiemes reducit 15 Juppiter, idem Summovet. Non, si male nunc, et olim Sic erit : quondam cithara tacentem Suscitat Musam, neque semper arcum Tendit Apollo. 20 Rebus angustis animosus atque Fortis appare ; sapienter idem Contrahes vento nimium secundo Turgida vela. XI. Qnid bellicosus Cantaber aut Scythes, Hirpine Quinti, cogitet Hadria Divisus objecto, remittas Quaerere, nee trepides in usum Poscentis aevi pauca. Fugit retro 5 Levis juventas et decor, arida Pellente lascivos amores Canitie facilemque somnum. Non semper idem floribus est honor Vernis, neque uno Luna rubens nitet 10 Voltu : quid aeternis minorem Consiliis animum fatigas? Cur non sub alta vel platano vel hac Pinu jacentes sic temere, et rosa Canos odorati capillos, 15 Dum licet, Assyriaque nardo Potamus uncti ? Dissipat Euius Curas edaces. Quis puer ocius Restinguet ardentis Falerni Pocula praetereunte lympha? 20 Quis devium scortum eliciet domo Lyden ? Eburna, die age, cum lyra 18 oitharae 1 et 4 ne 15 odorata 17 Euhiui 54 HORATI CARMINVM Maturet, in comptum Lacaenae More comas religata nodum. XIL Nolis longa ferae bella Numantiae, Nee durum Hannibalem, nee Siculum mare Poeno purpureum sanguine, mollibus Aptari citharae modis, Nee saevos Lapithas, et nimiura mero 5 Hylaeum, domitosque Herculea manu Telluris juvenes, unde periculum. Fulgens contremuit domus Saturni veteris ; tuque pedestribus Dices historiis proelia Caesaris, 10 Maecenas, melius, ductaque per vias Regum colla minacium. Me dulces dominae Musa Licymniae Cantus, me voluit dicere lucidum Fulgentes oculos et bene niutuis 16 Fidum pectus amoribus ; Quam nee ferre pedem dedecuit choris, Nee certare joco nee dare bracchia Ludentem nitidis virginibus sacro Dianae Celebris die. 20 Num tu quae tenuit dives Achaemenes, Aut pinguis Phrygiae Mygdonias opes Permutare velis crine Licymniae, Plenas aut Arabum domos. Bum flagrantia detorquet ad oscula 25 Cervicem, aut facili saevitia negat Quae poscente magis gaudeat eripi, Interdum rapere occupet? 23 incomptum, incomptam 24 comam 24 nodo 2 dirum 4 aptare 10 disces 12 minantium 13 dulcis 25 CUD» 28 occupat i LIB. II. 12, 13 55 XIII. Hie et nefasto te posuit die, Quicumque primum, et saerilega manu Produxit, arbos, in nepotum Perniciem opprobriumque pagi; Ilium et parentis crediderim sui 6 Fregisse cervicem, et penetralia Sparsisse noeturno cruore Hospitis; ille venena Colcha Et quicquid usquam concipitur nefas Tracfavit, agro qui statuit meo 10 Te, triste lignum, te caducum In domini caput immerentis. Quid quisque vitet, numquam homini satis Cautum est in horas : navita Bosporum Poenus perhorrescit, neque ultra 15 Caeca timet aliunde fata, Miles sagittas et celerem fugam Parthi, catenas Parthus et Italum Robur; sed improvisa leti Yis rapuit rapietque gentes. 20 Quam paene furvae regna Proserpinae Et judicantem vidimus Aeacum, Sedesque discretas piorum, et Aeoliis fidibus querentem Sappho puellis de popularibus, 25 Et te sonantem plenius aureo, Alcaee, plectro dura navis, Dura fugae mala, dura belli! Utrumque sacro digna silentio Mirantur umbrae dicere ; sed magis 30 Pugnas et exactos tyrannos Densum humeris bibit aure volgus. Quid mirum, ubi illis carminibus stupens Demittit atras belua centiceps 8 Colchica 23 discriptas, descriptas 28 fugae, mala 34 belloa 56 HORATI CARMINVM Aures, et intorti capillis 35 Eumenidum recreantur angues? Quin et Prometheus et Pelopis parens Dulci laborum decipitur sono, Nee curat Orion leones Ant timidos agitare lyncas. 40 >Vi r' Sk'..^':^^:.} XIV- ,"Eheu fugaces, Postume, Postume, Labuntur ^anni, nee pietas moram Rugis" et instanti senectae ^' AflFeret indomitaeque morti ; Non, si trecenis, quotquot eunt dies, 6 Amice, places illacrimabilem Plutona tauris, qui ter amplum Geryonen Tityonque tristi Compescit unda, scilicet omnibus, Quicumque terrae munere vescimur, ., N. 20 sitae 34 aut 35 nausiam 2 Mevium 4 flatibus 7 qualis 124 HORATI EPODON Quietiore nee feratur aequore, Quam Graia victorum manus, Cum Pallas usto vertit iram ab Ilio In impiam Ajacis ratein ! O quantus instat navitis sudor tuis, 15 Tibique pallor luteus, Et ilia non virilis ejulatio, Preees et aversum ad Jovem, lonius udo cum remugiens sinus Noto carinam ruperit! 20 Opima quod si praeda curvo litore Porrecta mergos juveris, Libidinosus immolabitur caper Et agna Tempestatibus. XIII. Horrida tempestas caelum contraxit, et imbres Nivesque deducunt Jovem ; nunc mare, nunc siluae Threicio Aquilone sonant : rapiamus, amici, Occasionem de die, dumque virent genua Et decet, obducta solvatur fronte senectus. 6 Tu vina Torquato move consule pressa meo ; Cetera mitte loqui : deus haec fortasse benigna Reducet in sedem vice. Nunc et Achaemenio Perfundi nardo juvat, et fide Cyllenea Levare diris pectora sollicitudinibus ; 10 Nobilis ut grandi cecinit Centaurus alumno : " Invicte, mortalis dea nate puer Thetide, Te manet Assaraci tellus, quam frigida parvi Findunt Scamandri flumina lubricus et Simois, Unde tibi reditum certo subtemine Parcae 15 Rupere, nee mater domum caerula te revehet. Illic omne malum vino cantuque levato, Deformis aegrimoniae dulcibus alloquiis." 18 adversum 19 sinu 20 Notus 22 proiecta 22 iuverit 1 constrinxit 3 amice e coniectura 10 duris 11 cecinit grandi 13 proni B., purl P., tardi M. 18 et dulcibus 13-15 126 XIY. Mollis inertia cur tantam diffuderit imis Oblivionem sensibus, Pocula Lethaeos ut si ducentia somnos A rente fauce traxerira, Candide Maecenas, occidis saepe rogando: 5 Deus, deus nam me vetat Inceptos, olim promissum carmen, iambos Ad umbilicum adducere. Kon aliter Samio dicunt arsisse Bathyllo Anacreonta Teium, 10 Qui persaepe cava testudine flevit amorem Non elaboratum ad pedem. Ureris ipse miser : quod si non pulchrior ignis Accendit obsessam Ilion, Gaude sorte tua ; me libertina neque uno 15 Contenta Phryne macerat. XV. Nox erat et caelo fulgebat luna serene Inter minora sidera, Cum tu, magnorum numen laesura deorum, In verba jurabas mea, Artius atque hedera procera adstringitur ilex, 5 Lentis adhaerens bracchiis, * Dum pecori lupus et nautis infestus Orion Turbaret hibernum mare, Intonsosque agitaret Apollinis aura capillos, Fore hunc amorem mutuum.' 10 O dolitura mea mujtum virtute Neaeral Nam si quid in Flacco viri est, Non feret assiduas potiori te dare noctes, Et quaeret iratus parem. Nee semel offensae cedet constantia formae, 15 Si certus intrarit dolor. 3 nti, veluti 6 iam 13 do quod non 8 turbarit 9 agitarit 126 HORATI EPODON \^^ Et tu, quicumque es felicior atque meo nunc Superbus incedis malo, Sis pecore et multa dives tellure licebit Tibique Pactolus flaat, 20 Nee te Pythagorae fall ant arcana renati, Formaque vincas Nirea, Heu heu, translates alio maerebis amores : Ast ego vicissim risero. XYI. Altera jam teritur bellis civilibus aetas, Suis et ipsa Roma viribus ruit : Quam neque finitimi valuerunt perdere Marsi, Minacis aut Etrusca Porsenae manus, Aemula nee virtus Capuae, nee Spartacus acer, 5 Novisque rebus infidelis Allobrox, Nee fera caerulea domuit Gerraania pube, Parentibusque abominatus Hannibal, Impia perdemus devoti sanguinis aetas, Ferisque rursus occupabitur solum. 10 Barbarus heu cineres insistet victor, et urbem Eques sonante verberabit ungula, Quaeque carent ventis et solibus ossa Quirini, (Nefas videre !) dissipabit insolens. Forte quid expediat communiter aut melior pars 15 Malis carere quaeritis laboribus : Nulla sit hac potior sententia, Phocaeorum Velut profugit exsecrata civitas Agros atque lares patrios habitandaque fana Apris reliquit et rapacibus lupis, 20 Ire pedes quocumque ferent, quocumque per undas Notus vocabit aut protervus Africus. Sic placet ? an melius quis habet suadere ? — Secunda Ratem occupare quid moramur alite ? Sed juremus in haec : Simul imis saxa renarint 25 Vadis levata, ne redire sit nefas; 17 at 23 eheu 2 perit 14 videri 19 propriou 16 127 Neu conversa domum pigeat dare lintea, quando Padus Matina laverit cacumina, In mare seu celsus procurrerit Appenninus, Novaque monstra junxerit libidine 30 Mirus amor, juvet ut tigres subsidere cervis, Adulteretur et columba miluo, Credula nee ravos timeant armenta leones, Ametque salsa levis hircus aequora. Haec et quae poterunt reditus abscindere dulces 35 Eamus omnis exsecrata civitas, Aut pars indocili melior grege ; mollis et exspes Inominata perprimat cubilia. Yos, quibus est virtus, muliebrem tollite luctum, Etrusca praeter et volate litora. 40 Nos manet Oceanus circumvagus : arva, beata Petamus arva divites et insulas, Reddit ubi Cererem tellus inarata quotannis, Et imputata floret usque vinea, (Jerminat et numquam fallentis termes olivae, 45 Suamque pulla ficus ornat arborem, Mella cava manant ex ilice, montibus altis Levis crepante lympha desilit pede. Illic injussae veniunt ad mulctra capellae, Refertque tenta grex amicus ubera; 50 Nee vespertinus circumgemit ursus ovile, Neque intumescit alta viperis humus. Pluraque felices mirabimur : ut neque largis Aquosus Eurus arva radat imbribus, Pinguia nee siccis urantur semina glebis, 55 Utrumque rege temperante caelitum. Non hue Argoo contendit remige pinus, Neque impudica Colchis intulit pedem; Non hue Sidonii torserunt cornua nautae, Laboriosa nee cohors Ulixei. 60 Nulla nocent pecori contagia, nullius astri Gregem aestuosa torret impotentia. 29 promperit, decurrerit 29 Apenninus 33 flavos, saevos, fulvoa 41 circumvagus arva beata j Ji., K. 48 nympha 61 austri 128 HORATI EPODOIf Juppiter ilia piae secrevit litora genti, Ut inquinavit aere tempus aureum ; Aere, dehinc ferro duravit saecula ; quorum 65 Piis secunda, vate me, datur fuga. XYII. Jam jam eflBcaci do manus scientiae, Supplex et oro regna per Proserpinae, Per et Dianae non movenda numina, Per atque libros carminum valentium Refixa caelo devocare sidera, 5 Canidia, parce vocibus tandem sacris Citumque retro solve, solve turbinem. Movit nepotem Telephus Nereium, In quem superbus ordinarat agmina Mysorum et in quem tela acuta torserat. 10 Unxere niatres Iliae addictum feris Alitibus atque canibus homicidam Hectorem, Postquam relictis moenibus rex procidit Heu pervicacis ad pedes AchilleL Setosa duris exuere pellibus 15 Laboriosi remiges Ulixei Volente Circa membra ; tunc mens et sonus Relapsus atque notus in voltus honor. Dedi satis superque poenarum tibi, Amata nautis multum et institoribus. 20 Fugit juventas, et verecundus color Reliquit ossa pelle amicta lurida; Tuis capillus albus est odoribus ; Nullum ab labore me reclinat otium ; TJrget diem nox et dies noctem, neque est 25 Levare tenta spiritu praecordia. Ergo negatum vincor ut credam miser, Sabella pectus increpare carmina, Caputque Marsa dissilire nenia. Quid amplius vis ? O mare et terra, ardeo, 30 63 sacravit 6 defixa 11 luxere 18 relatus 22 ora e coni. 24 a 30 0 terra 17 129 Quantum neque atro delibutus Hercules Nessi cruore, nee Sicana fervida Yirens in Aetna flamma ; tu, donee cinis Injuriosis aridus ventis ferar, Cales venenis officina Colchicis. 35 Quae finis aut quod me manet stipendium ? Eflfare ; jussas cum fide poenas luam, Paratus expiare, seu poposceris Centum juvencos, sive mendaci lyra Voles sonari, " Tu pudica, tu proba 40 Perambulabis astra sidus aureum." Infamis Helenae Castor offensus vice, Fraterque magni Castoris, victi prece Adempta vati reddidere lumina ; Et tu- potes nam, solve me dementia, 45 O nee paternis obsoleta sordibus, Neque in sepulchris pauperum prudens anus Novendiales dissipare pulveres. Tibi hospitale pectus et purae manus, Tuusque venter Pactumeius, et luo 50 Cruore rubros obstetrix pannos lavit, Utcumque fortis exsilis puerpera. *' Quid obseratis auribus fundis preces ? Non saxa nudis surdiora navitis Neptunus alto tundit hibernus salo. 55 Inultus ut tu riseris Cotyttia Volgata, sacrum liberi Cupidinis, Et Esquilini pontifex venefiei Impune ut urbcm nomine impleris meo? Quid proderat ditasse Pelignas anus, 60 Velociusve miscuisse toxicum? Sed tardiora fata te votis manent : Ingrata misero vita ducenda est in hoc, Novis ut usque suppetas laboribus. Optat quietem Pelopis infidi pater, 66 40 lonsre 42 vicem 47 neo 57 vulgata 60 proderit 64 doloribus 65 infidus Uor. 9 130 HORATI EPODON^ 17 Egens benignae Tantalus semper dapis, Optat Prometheus obligatus aliti, Optat supremo collocare Sisyphus la monte saxum ; sed vetant leges Jovis. Yoles modo altis desilire turribus, 10 Modo ense pectus Norico recludere, Frustraque vincla gutturi nectes tuo, Fastidiosa tristis aegrimonia. Vectabor humeris tunc ego inimicis eques, Meaeque terra cedet insolentiae. 15 An quae movere cereas imagines, Ut ipse nosti curiosus, et polo Deripere lunam vocibus possim meis, Possim crematos excitare mortuos Pesiderique temperare pocula, 80 Plorem artis in te nil agentis exitus? " 12 innectes 78, 79 possum 80 poculuir 81 babentis 81 exitum Q. HORATI FLACCI SATIRARVM LIBER PRIMVS Qui fit, Maecenas, ut nemo, quam sibi sortem Seu ratio dederit seu fors objecerit, ilia Contentus vivat, laudet diversa sequentes ? " O fortunati mercatores ! " gravis annis Miles ait, multo jam fractus membra labore. 5 Contra mercator, navem jactantibus Austris, ** Militia est potior. Quid enim ? Concurritur ; horae Momento cita mors venit aut victoria laeta." Agricolam laudat juris legumque peritus, Sub gain cantura consultor ubi ostia pulsat. 10 I lie, datis vadibus qui rure extractus in urbem est, ' Solos felices viventes' clamat ' in urbe.' Cetera de genere hoc, adeo sunt multa, loquacem Delassare valent Fabium. Ne te morer, audi Quo rem deducam. Si quis deus, " En ego," dicat, 15 " Jam faciam quod voltis : eris tu, qui modo miles, Mercator; tu, consultus modo, rusticus : bine vos, Vos hinc mutatis discedite partibus. Eial Quid statis? " — nolint. Atqui licet esse beatis. Quid causae est, merito qnin illis Juppiter ambas 20 Iratus buccas inflet, neque se fore posthac Tam facilem dicat, votis ut praebeat aurem ? 2 ton 2 ulla 4 armis e coni. 8 aut cita 12 cantat 14 quae lasaare 16 vultis 19 nolunt, nolcnt 131 132 HORATI SATIRARVM Praeterea, ne sic, ut qui jocularia, ridens Percurram, (quainquam ridentem dicere verum Quid vetat? ut pueris olim dant crustula blandi 25 Doctores, elementa velint ut discere prima ; Sed tamen amoto quaeramus seria ludo ; ) Ille gravem duro terram qui vertit aratro, Perfidus hie caupo, miles, nautaeque per omne Audaces mare qui currunt, hac mente laborem 30 Sese ferre, senes ut in otia tuta recedant, Aiunt, cum sibi sint congesta cibaria : sicut Parvula (nam exemplo est) magni formica laboris Ore trahit quodcumque potest atque addit acervo, Quem struit, baud ignara ac non incauta futuri. 35 Quae, simul(inversum contristat Aquarius annum, Non usquam prorepit et illis utitur ante Quaesitis sapiens ; cum te neque fervidus aestus Demoveat lucro, neque hiemps, ignis, mare, ferrum, Nil obstet tibi, dum ne sit te ditior alter. 40 Quid juvat imraensum te argenti pondus et auri Furtim defossa timidum deponere terra ? " Quod si comminuas, vilem redigatur ad assem." At ni id fit, quid habet pulchri constructus acervus/ Milia frumenti tua triverit area centum: 45 Non tuus hoc capiet venter plus ac mens : ut si Reticulum panis venales inter onusto Forte vehas humero, nihilo plus accipias quam Qui nil portarit. Yel die, quid referat intra Naturae fines viventi, jugera centum an 50 Mille aret ? " At suave est ex magno tollere acervo." Dum ex parvo nobis tantundem haurire relinquas^ Cur tua plus laudes cumeris granaria nostris? Ut tibi si sit opus liquidi non amplius urna, Yel cyatho, et dicas, *' Magno de flumine malim 55 Quam ex hoc fonticulo tantundem sumere." Eo fit, Plenior ut si quos delectet copia justo, Cum ripa simul avolsos ferat Aufidus acer ; 29 campo 38 patiens 39 dimoveat 39 hiems 46 quam meus 66 mallem 57 delectat 58 avulsos LIB. I. 1 133 At qui tantuli eget quanto est opus, is neque limo Turbatam haurit aquani, neque vitam amittit in undis. 60 At bona pars hominum, decepta cupidine falso, " Xil satis est," inquit, " quia tanti quantum habeas sis." Quid facias illi ? Jubeas miserum esse, libenter Quatenus id facit ; ut quidani memoratur Athenis Sordidus ac dives, populi contemnere voces 65 Sic solitus : " Populus me sibilat, at mihi plaudo Ipse domi, siraul ac nummos contemplor in area." Tantalus a labris sitiens fugientia captat Flumina Quid rides ? Mutato nomine, de te Fabula narratur; congestis undique saccis 10 Indormis inhians, et tamquam parcere sacris Cogeris, aut pictis tamquam gaudere tabellis. Nescis quo valeat nummus ? quem praebeat usum ? Panis ematur, olus, vini sextarius, adde- -CcC Quis iiumana sibi doleat natura negatis. TS An vigilare metu exanimem, noctesque diesque Formidare malos fures, incendia, servos, Ne te compilent fugientes, hoc juvat ? Horum Semper ego optarim pauperrimus esse bonorum. At si condoluit temptatum frigore corpus, 80 Aut alius casus lecto te aflBxit, habes qui Assideat, fomenta paret, medicum roget, ut te Suscitet ac gnatis reddat carisque propinquis ? Non uxor salvum te volt, non filius; omnes Vicini oderunt, noti, pueri atque puellae. 85 Miraris, cum tu argento post omnia ponas, Si nemo praestet, quem non merearis, amorem ? At si cognatos, nullo natura labore Quos tibi dat, retinere velis servareque amices, Infelix operam perdas, ut si quis asellum 90 In campo doceat parentem currere frenis. Denique sit finis quacrendi, cumque habeas plus, M Unttilo 73 quid 74 holus 77 malos, 79 optarem 80 tentatum 81 afflixit 83 reddat natis 84 vult 88 an 92 quo-que « coni. 134 hora/i satirarvm Pauperiem metuas minus, et finire laborem Incipias, parto^quod avebas, ne facias quod XJmmidius quidam. Non longa est fabula : dives, 95 Ut metiretur nummos, ita sordidus, ut se Non umquam servo melius vestiret, ad usque Supremum terapus, ne se penuria victus ,-J C~ c '' ^ Opprimeret metuebat. At hunc libeTta sdcuri Divisit medium, fortissima Tyndaridarum- 100 " Quid mi igitur suades ? ut vivam Maenius ? aut sic Ut Nomentanus ? " Pergis pugnantia secum Frontibus adversis componere ? Non ego, avarum Cum veto te fieri, vappam jubeo ac nebulonem. Est inter Tanain quiddam socerumque Viselli. 105 Est modus in rebus, sunt certi denique fines, Quos ultra citraque nequit consistere rectum. Illuc, unde abii, redeo : nemo at avarus Se probet ac potius laudet di versa sequentes, Quodque' aliena capella gerat distentius uber, 110 Tabescat, neque se majori pauperiorum Turbae comparet, hunc atque hunc superare laboret. Sic festinanti semper locupletior obstat, Ut, cum carceribus missos rapit ungula currus, Instat equis auriga suos vincentibus, ilium 115 Praeteritum temnens extremos inter euntem. Inde fit, ut raro, qui se vixisse beatum Dicat, et, exacto contentus tempore, vita Cedat uti conviva satur, reperire queamus. Jam satis est. Ne me Crispini scrinia lippi 120 Compilasse putes, verbum non amplius addam. II. Ambubaiarum collegia, pharmacopolae, Mendici, mimae, balatrones, hoc genus omne 95 Umidius 101 Nevius 101 an sic, ac sic 106 recti 108 redeo, qui 108 nemon ' 109 at 115 suis 118 vitae LIB. I. 2, 3 135 Maestum ac sollicitum est cantoris morte Tigelli : Quippe benignus erat. Contra hie, ne prodigus esse Dicatur metuens, inopi dare nolit amico, 5 Frigus quo duramque famem propellere possit. Hunc si perconteris, avi car atque parentis Praeclaram ingrata stringat mains ingluvie rem, Omnia conductis coemens obsonia nummis, 'Sordidus atque animi quod parvi nolit haberi,' 10 Respondet. Laudatur ab his, culpatur ab illis. Fufidius vappae famam timet ac nebulonis, Dives agris, dives positis in fenore nummis ; Quinas hie capiti mercedes exsecat, atque Quanto perditior quisque est, tanto acrius urget; 15 yoraina sectatur modo sumpta veste virili lb patribus duris tironum. " Maxime " quis non Juppiter ! '' exclamat, simul atque audivit ? *' At in se Pro quaestu sumptum facit hie." Yix credere possis Quam sibi non sit amicus, ita ut pater ille, Terenti 20 Fabula quern miserum gnato vixisse fugato Inducit, non se pejus cruciaverit atque hie. Si quis nunc quaerat, " Quo res hacc pertinet? " illuc : Duni vitant stulti vitia, in contraria currunt. Malthinus tunicis demissis ambulat ; est qui 25 Inguen ad obscenum subductis usque facetus. Pastillos Rufillus olet, Gargonius hircum. III. •ranibus hoc vitium est cantoribus, inter amicos t numquam inducant animum cantare rogati, ijussi numquam desistant. Sardus habebat iile Tigellius hoc. Caesar, qui cogere posset, 81 peteret per amicitiam patris atque suam, non 6 Quiequam proficeret ; si collibuisset, ab ovo XJsque ad mala citaret " lo Bacche ! " modo summa ^ oce, modo hac resonat quae chordis quattuor ima. % 'Icpcllcre 7 pfircunoteris 14 exigit 18 exclamet 18 at ipflo 26 Malchinus, Maltiaus 26 obscacDum, obBcocnum 7 liucuhao 136 HORATI SATIRARVM Nil aequale homini fuit illi ; saepe velut qui Currebat fugiens hostem, persaepe velut qui 10 Junonis sacra ferret ; habebat saepe ducentos, Saepe decern servos ; modo reges atque tetrarchas, Omnia magna loquens, modo, *' Sit mihi mensa tripes Concha sails puri et toga, quae defendere frigus, . Quamvis crassa, queat." Decies centena dedisses 15 Huic parco, paucis contento, quinque diebus Nil erat in loculis. Noctes vigilabat ad ipsum Mane, diem totum stertebat. Nil fuit umquam Sic impar sibi. — Nunc aliquis dicat mihi : " Quid tu? Nullane habes vitia ? " Immo alia et fortasse minora." 20 Maenius absentem Novium cum carperet, " Heus tu," -i- Quidam ait, " ignoras te ? an ut ignotum.dare nobis '^-^ Verba putas ? " " Egomet mi ignosco," Maenius inquit. Stultus et improbus hie amor est, dignusque notari. Cum tua pervideas oculis mala lippus inunctis, 25 Cur in amicorum vitiis tam cernis acutum Quam aut aquila aut serpens Epidaurius ? At tibi contra Evenit, inquirant vitia ut tua rursus et illi. Iracundior est paulo, minus aptus acutis Naribus horum hominum ; rideri possit eo, quod 30 Rusticius tonso toga defluit, et male laxus In pede calceus haeret : at est bonus, ut melior vir Non alius quisquam, at tibi amicus, at ingenium ingens Inculto latet hoc sub corpore. Denique te ipsum Concute, num qua tibi vitiorum inseverit olim 35 Natura, aut etiam consuetudo mala ; namque Neglectis urenda filix innascitur agris. Illuc praevertamur : amatorem quod amicae Turpia decipiunt caecum vitia, aUt etiam ipsa haec Delectant, veluti Balbinum polypus Hagnae : 40 Vellem in amicitia sic erraremus, et isti Errori nomen virtus posuisset honestum. At pater ut gnati, sic nos debemus amici Si quod sit vitium non fastidire ; strabonem 15 deciens 20 baud fortasse 27 ac tibi 43 ac pater 43 amicis LIB. I. 3 137 Appellat paetum pater, et pullum, male parvus 45 Si cui filius est, ut abortiyus fuit olim Sisyphus ; hunc varum distortis cruribus ; ilium Balbutit scaurum pravis fultum male talis. Parcius hie vivit, frugi dicatur. Ineptus Et jaetantior hie paulo est, concinnus amicis 50 Postulat ut videatur. At est truculentior atque Plus aequo liber; simplex fortisque habeatur. Caldior est ; acres inter numeretur. Opinor Haec res et jungit, junctos et servat amicos. /' / At nos virtutes ipsas invertimus, atque 55 Sincerum cupimus vas incrustare. Probus quis Nobiscum vivit, multum demissus homo ille ; Tardo cognomen pingui damns. Hie fugit omnes Insidias nullique malo latus obdit apertum, Cum genus hoc inter vitae versetur, ubi acris 60 Invidia atque vigent ubi crimina ; pro bene sano Ac non incauto fictum astutumque vocamus. Simplicior quis et est, qualem me saepe libenter Obtulerim tibi, Maecenas, ut forte legentem Aut tacitum impellat quovis sermone, " Molestus ; 65 Communi sensu plane caret,^^ inquimus. Eheu, Quam temere in nosmet legem sancimus iniquam I Nam vitiis nemo sine nascitur ; optimus ille est Qui minimis urgetur. Amicus dulcis, ut aequum est, Cum mea compenset vitiis bona ; pluribus hisce 70 (Si modo plura mihi bona sunt) inclinet, amari Si volet ; hac lege in trutina ponetur eadem. Qui ne tuberibus propriis offendat amicum Postulat, ignoscet verrucis illius ; aequum est Peccatis veniam poscentem reddere rursus. 75 Denique, quatenus excidi penitus vitium irae, Cetera item nequeunt stultia haerentia, cur non Ponderibus modulisque suis ratio utitur, ac res Ut quaeque est, ita suppliciis delicta coercet ? 67 homo ; illi 60 verHcnwir 63 liceoter e coni. 65 scrmono molestus 74 ignoscat 138 HORATI SATIRARV3I Si quis eum servum, patinam qui tollere jussus 80 Semesos pisces tepidumque ligurrierit jus In cruce suffigat, Labeone insanior inter Sanos dicatur. Quanto hoc furiosius atque Majus peccatum est ; paulura deliquit amicus, Quod nisi concedas, habeare insuavis, acerbus : 85 Odisti, et fugis ut Rusonem debitor aeris, Qui nisi, cum tristes misero venere Kalendae, Mercedem aut nummos undeunde extricat, amaras Porrecto jugulo historias captivus ut audit. Comminxit lectum potus, mensave catillum 90 Evandri manibus tritum dejecit: ob banc rem, Aut positum ante mea quia pullum in parte catini Sustulit esuriens, minus hoc jucundus amicus Sit mihi ? Quid faciam si furtum fecerit, aut si Prodiderit commissa fide sponsumve negarit ? 95 Quis paria esse fere placuit peccata, laborant Cum ventum ad verum est ; sensus moresque repugnant Atque ipsa utilitas, justi prope mater et aequi. Cum prorepserunt primis animalia terris, Mutum et turpe pecus, glandem atque cubilia propter 1 00 Unguibus et pugnis, dein fustibus, atque ita porro Pugnabant armis, quae post fabricaverat usus, Donee verba, quibus voces sensusque notarent, Nominaque invenere ; dehinc absistere bello, Oppida coeperunt munire et ponere leges, 105 Ne quis fur esset, neu latro, neu quis adulter. Nam fuit ante Helenam mulier taeterrima belli Causa ; sed ignotis perierunt mortibus illi, Quos venerem incertam rapientes more ferarum Yiribus editior caedebat, ut in grege taurus. 110 Jura inventa metu injusti fateare necesse est, Tempora si fastosque velis evolvere mundi. Nee natura potest justo secernere iniquum, Dividit ut bona diversis, fugienda petendis ; Nee vincet ratio hoc, tantundem ut peccet idemque 115 81 trepidum 85, 86 acerbus odisti, 91 tortum 107 «tc G. 107 teterrima LIB. I. 3, 4 139 Qui teneros caules alieni fregerit horti, Et qui nocturnus sacra divom legerit. Adsit Regula, peccatis quae poenas irroget aequas, Ne scutica dignum horribili sectere flagello. Nam, ut ferula caedas meritum majora subire 120 Yerbera, non vereor, cum dicas esse pares res Furta latrociniis, et magnis parva mineris Falce recisurum simili te, si tibi regnum Permittant homines. Si dives qui sapiens est, Et sutor bonus et solus formosus et est rex, 125 Cur optas quod habes ? " Non nosti quid pater," inquit, " Chrysippus dicat : ' Sapiens crepidas sibi numquam Nee soleas fecit, sutor tamen est sapiens.' " Qui ? " Ut, quamvis tacet Hermogenes, cantor tamen atque Optimus est modulator ; ut Alfenus vafer, omni 130 Abjecto instrumento artis clausaque taberna, Sutor erat ; sapiens operis sic optimus omnis Est opifex solus, sic rex." Vellunt tibi barbam Lascivi pueri ; quos tu nisi fuste coerces, Urgeris turba circum te stante, miserque 135 Rumperis et latras, magnorum maxime regumi Ne longum faciam : dum tu quadrante lavatum Rex ibis, neque te quisquam stipator ineptum Praeter Crispinum sectabitur, et mihi dulces Ignoscent, si quid peccaro stultus, amici, 140 Inque vicem illorum patiar delicta libenter, Privatusque magis vivam te rege beatus. lY. Eupolis atque Cratinus Aristophanesque poetae, Atque alii, quorum comoedia prisca virorum est, Si quia erat dignus describi, quod mains ac fur, Quod moechus foret aut sicarius aut alioqui Famosus, multa cum libertate notabant. Hinc omnis pendet Lucilius, hosce secutus Mutatis tantum pcdibus numerisque, facetus, 117 divum 128 quo 132 tonsor 3 aut 140 HORATI SATIRARVM Emunctae naris, durus componere versus. Nam fuit hoc vitiosus ; in hora saepe ducentos, Ut magnum, versus dictabat stans pede in uno ; 10 Cum flueret lutulentus, erat quod tollere velles ; Garrulus atque piger scribendi ferre laborem, Scribendi recte ; nam ut multum, nil moror. — Ecce, Crispinus minimo me provocat: " Accipe, si vis, Accipiam tabulas ; detur nobis locus; hora, 15 Custodes ; videamus uter plus scribere possit." " Di bene fecerunt, inopis me quodque pusilli Finxerunt animi, raro et perpauca loquentis ; At tu conclusas hircinis follibus auras, Usque laborantes dum ferrum molliat ignis, 20 Ut mavis, imitare." Beatus Fannius, ultro Delatis capsis et imagine ; cum mea nemo Scripta legat, volgo recitare timentis ob banc rem, Quod sunt quos genus hoc minime juvat, utpotc plures Culpari dignos. Quemvis media elige turba : 25 Aut ob avaritiam aut misera ambitione laborat. Hie nuptarum insanit amoribus, hie puerorum ; Hunc capit argenti splendor ; stupet Albius acre ; Hie mutat merces surgente a sole ad eum quo Vespertina tepet regio, quin per mala praeceps 30 Fertur, uti pulvis collectus turbine, ne quid Summa deperdat metuens aut ampliet ut rem. Omnes hi metuunt versus, odere poetas. " Foenum habet in cornu ; longe fuge ! dummodo risum Excutiat sibi, non hie cuiqua'm parcet amico ; 35 Et quodcumque semel chartis illeverit, omnes Gestiet a furno redeuntes scire lacuque Et pueros et anus." Agedum, pauca accipe contra. Primum ego me illorum dederim quibus esse poetas Excerpam numero : neque enim concludere versum 40 Dixeris esse satis ; neque si quis scribat, uti nos, Sermoni propiora, putes hunc esse poetam. 15 accipe iam 25 eripe, erue 26 ab avaritia e coni. 39 poetis 41 si qui 42 propriora LIB. I. 4 141 Ingenium cui sit, cui mens divinior atque os Magna sonaturum, des nominis hujus honorem. Idcirco quidani comoedia necne poema 45 Esset quaesivere, quod acer spiritus ac vis Nee verbis nee rebus inest, nisi quod pede eerto Differt sermoni, sermo merus. " At pater ardens Saevit, quod meretrice nepos insanus amiea Filius uxorem grandi cum dote reeuset, 50 Ebrius et (magnum quod dedeeus) ambulet ante Noetem eum faeibus." Numquid Pomponius istis Audiret leviora, pater si viveret ? Ergo Non satis est puris versum perseribere verbis, Quem si dissolvas, quivis stomachetur eodem 55 Quo personatus paeto pater. His, ego quae nune, Glim quae seripsit Lucilius, eripias si Tempora certa modosque, et quod prius ordine verbum est Posterius facias, praeponens ultima primis, Non, ut si solvas " Postquam Discordia taetra 60 BeAli ferratos posies portasque ref regit," Invenias etiam disjeeti membra poetae. Hactenus haec : alias justum sit necne poema, Nune illud tantum quaeram, meritone tibi sit Suspectum genus hoe scribendi. Suleius acer 65 Ambulat et Caprius, rauci male cumque libellis, Magnus uterque timor latronibus ; at bene si quis Et vivat puris manibus, contemnat utrumque. Ut sis tu similis Caeli Birrique latronura, Non ego sum Capri neque Sulci : cur motuas me ? TO Nulla taberna meos habeat neque pila libellos, Quis manus insudet volgi Hermogenisque Tigelli : Nee recito cuiquam nisi amicis, idque coaetus, Non ubivis coramve quibuslibet. In medio qui Seripta foro recitent sunt multi, quique lavantes: 75 Suave locus voei resonat conelusus. Inanes Hoe juvat, baud illud quaerentes, nam sine sensu, 49 insanit 60 tetra 70 aim 73 recitem 75 recitant 1-J:2 HORATI SATIRARVM Tempore num faciant alieno. " Laedere gaudes," Inquis, *'et hoc studio pravus facis." Unde petitum Hoc in me jacis ? Est auctor quis denique eorum 80 Yixi cum quibus ? Absentem qui rodit amicum, Qui non defendit, alio culpante, solutos Qui captat risus hominum famamque dicacis, Fingere qui non visa potest, commissa tacere Qui nequit, hie niger est, hunc tu, Romane, caveto. 85 Saepe tribus lectis videas cenare quaternos, E quibuS unus amet quavis aspergere cunctos Praetereumqui praebet aquam ; post huncquoquepotus, Condita cum verax aperit praecordia Liber. Hie tibi comis et urbanus liberque videtur, 90 Infesto nigris. Ego si risi, quod ineptus Pastilles RufiUus olet, Gargonius hircum, Lividus et mordax videor tibi ? Mentio si qua De Capitolini furtis injecta Petilli Te coram fuerit, defendas, ut tuus est mos : 95 " Me Capitolinus convictore usus amicoque A puero est, causaque mea permulta rogatus Fecit, ej^ncolumis laetor quod vivit in urbe ; Sed tamen admirer, quo pacto judicium illud Fugerit." Hie nigrae sucus lolliginis, haec est 100 Aerugo mera. Quod vitium procul afore chartis, Atque animo prius, ut si quid promittere de me Possum aliud, vere promitto. Liberius si Dixero quid, si forte jocosius, hoc mihi juris Cum venia dabis : insuevit pater optimus hoc me, 105 Vt fugerem exemplis vitiorum quaeque notando. Cum me hortaretur, parce, frugaliter atque Yiverem uti contentus eo quod mi ipse parasset: *' Nonne vides Albi ut male vivat filius utque Baius inops ? Magnum documentum ne patriam rem 110 Perdere quis velit." A turpi meretricis amore Cum deterreret: " Scetani dissimilis sis." Ne sequerer moechas, concessa cum venere uti 79 inquit 86 caenare 87 imus 87 avet SI 87 adspergere 100 succus 100 loliginis 109 atque 110 Barrus, Barus 111 at LIB. I. 4,5 143 Possem: "Deprensi non bella est fama Treboni," Aiebat. " Sapiens, vitatu quidque petitu 115 Sit melius, causas reddet tibi ; mi satis est, si Traditum ab antiquis morem servare tuamque, Dum custodis eges, vitam famamque tueri Incolumem possum ; simul ac duraverit aetas Membra animumque tuum, nabis sine cortice." Sic me 120 Formabat puerum dictis ; et sive jubebat Ut facerem quid : " Habes auctorem, quo facias hoc," — TJnum ex judicibus selectis objiciebat ; — Sive vetabat : " An hoc inhonestum et inutile factum Necne sit addubites, flagret rumore malo cum 125 Hie atque ille ? " Avidos vicinum funus et aegros Exanimat, mortisque metu sibi parcere cogit, Sic teneros animos aliena opprobria saepe Absterrent vitiis. Ex hoc ego sanus ab illis, Perniciem quaecumque ferunt, mediocribus et quis 130 Ignoscas vitiis teneor ; fortassis et istinc Largiter abstulerit longa aetas, liber amicus, Consilium proprium : neque enim, cum lectulus aut me Porticus excepit, desum mihi. '* Rectius hoc est ! " ** Hoc faciens vivam melius I" " Sic dulcis amicis 135 Occurram I " " Hoc quidam non belle ; numquid ego illi Impnidcns olim faciam simile ? " Haec ego mecum Compressis agito labris ; ubi quid datur oti, Illudo chartis. Hoc est mediocribus illis Ex vitiis unum ; cui si concedere nolis, 140 Multa poetarum veniet manus auxilio quae Sit mihi, (nam multo plures sumus,) ac veluti te Judaei cogemus in banc concedere turbam. y. Egressum magna me excepit Aricia Roma Hospitio modico ; rhetor comes Heliodorus, llOposaim 123 electifl 124 factu 132 abstulerint 139 inolndo 141 veniat 1 riccepit 144 HORATI SATIRARVM Graecorum longe doctissimus ; inde Forum Appi, Dififertum nautis cauponibus atque malignis. Hoc iter iguavi divisimus, altius ac nos 5 Praecinctis unum ; minus est gravis Appia tardis. Hie ego propter aquam, quod erat deterrima, ventri Indico bellum, cenantes baud animo aequo Exspectans comites. Jam nox inducere terris Umbras et caelo diflfundere signa parabat ; 10 Tum pueri nautis, pueris convicia nautae Ingerere: "Hucappellel" "TrecentosinserisI" "Obe, Jam satis est I " Dum aes exigitur, dum mula ligatur, Tota abit bora. Mali culices ranaeque palustres Avertunt somnos, absentem ut cantat amicam 15 Multa prolutus vappa nauta atque viator Certatim. Tandem fessus dormire viator Incipit, ac missae pastum retinacula mulae Nauta piger saxo religat stertitque supinus. Jamque dies aderat, nil cum procedere lintrem 20 Sentimus, donee cerebrosus prosilit unus Ac mulae nautaeque caput lumbosque saligno Fuste dolat ; quarta vix demum exponimur bora. Ora manusque tua lavimus, Feronia, lympha. Milia tum pransi tria repimus, atque subimus 25 Impositum saxis late candentibus Anxur. Hue venturus erat Maecenas, optimus atque Cocceius, missi magnis de rebus uterque Legati, aversos soliti componere amicos. Hie oculis ego nigra meis collyria lippus 30 lUinere. Interea Maecenas advenit atque Cocceius, Capitoque simul Fonteius, ad unguem Factus homo, Antoni, non ut magis alter, amicus. Fundos Aufidio Lusco praetore libenter Linquimus, insani ridentes praemia scribae, 35 Praetextam et latum clavum prunaeque vatillum. In Mamurrarum lassi deinde urbe manemus, Murena praebente domum, Capitone culinam. 3 linguae 6 nimis 7 teterrima 11 convitia 15 ut omit, 20 nil turn 24 laviraur e com. 25 repsimus 26 late saxis 36 batillum LIB. I. 5 145 Postera lux oritur multo gratissima ; namque Plotius et Yarius Sinuessae Yergiliusque 40 Occurrunt, animae, quales neque candidiores Terra tulit, neque quis me sit devinctior alter. O qui complexus et gaudia quanta fuerunt I Nil ego contulerim jucundo sanus amico. Proxima Campano ponti quae villula, tectum 45 Praebuit, et parochi, quae debent, ligna salemque. Hinc muli Capuae clitellas tempore ponunt. Lusuni it Maecenas, dormitum ego Yergiliusque ; Namque pila lippis inimicum et ludere crudis. Hinc nos Cocceii recipit plenissima villa, 50 Quae super est Caudi cauponas. Nunc mihi paucis Sarmenti scurrae pugnam Messique Cicirri, Musa, velim memores, et quo patre natus uterque Contulerit lites. Messi clarum genus Osci ; Sarmenti domina exstat : ab his majoribus orti 55 Ad pugnam venere. Prior Sarmentus : " Equi te Esse feri similem dico." Ridemus, et ipse Messius " Accipio," caput et movet. " O, tua cornu Ni foret exsecto frons," inquit, "quid faceres, cum Sic mutilus miniteris?" At illi foeda cicatrix 60 Setosam laevi frontem turpaverat oris. Campanum in morbum, in faciem permulta jocatus, Pastorem saltaret uti Cyclopa rogabat ; Nil illi larva aut tragicis opus esse cothurnis. Multa Cicirrus ad haec : Donasset jamne catenam 65 Ex voto Laribus, quaerebat ; scriba quod esset, Nilo deterius dominae jus esse; rogabat Denique, cur umquam fugisset, cui satis una Farris libra foret, gracili sic tamque pusillo. Prorsus jucunde cenam producimus illam. TO Tendimus hinc recta Beneventum, ubi sedulus hospes Paene macros arsit dum turdos versat in igni ; Nam vaga per veterem dilapso flamma culinam Volcano suramum properabat lamberc tectum. 40 Virgilias 47 hie 50 Coccei 60 minitaris 67 Dullo, nihilo, ordine mntato deterius nibilo 70 produximus 72 arsit macros 73 dclapso Hor. 10 146 HORATI SATIRARVM Convivas avidos cenam servosque timentes t5 Turn rapere, atque omnes restinguere velle videres. Incipit ex illo montes Apulia notos Ostentare mihi, quos torret Atabulus, et quos Numquam erepsemus, nisi nos vicina Trivici Yilla recepisset, lacrimoso non sine fumo, 80 Udos cum foliis ram oh urente camino. Quattuor hinc rapimur viginti et milia rhedis, Mansuri oppidulo quod versu dicere non est, Signis perfacile est : venit vilissima rerum Hie aqua ; sed panis longe pulcherrimus, ultra 85 Callidus ut soleat humeris portare viator : Nam Canusi lapidosus, aquae non ditior urna Qui locus a forti Diomede est conditus olim. Flentib]^ hinc Yarius discedit maestus amicis. Inde Rubos fessi pervenimus, utpote longum 90 Carpentes iter et factum corruptius imbri. Postera tempestas melior, via pejor ad usque Bari moenia piscosi ; dein Gnatia Lymphis Iratis exstructa dedit risusque jocosque, Dum flamma sine tura liquescere limine sacro 95 Persuadere cupit. Credat Judaeus Apella, Non ego : namque deos didici securum agere aevum, Nee, si quid miri faciat natura, deos id Tristes ex alto caeli demittere tecto. Brundisium longae finis chartaeque viaeque est. 100 YI. Non quia, Maecenas, Lydorum quicquid Etruscos Incoluit fines, nemo generosior est te, Nee quod avus tibi maternus fuit atque paternus, Olim qui magnis legionibus imperitarent, Ut plerique solent, naso suspendis adunco 5 Ignotos, ut me libertino patre natum. Cum referre negas quali sit quisque parente 75 caenam 82 redis 89 hie 89 difcessit 93 Barri 93 dehino 93 Nymphia 95 thura 98 mirificiat 100 Brundusium 4 imperitarint 5 aeuto 6 aut me LIB. I. 6 147 Xatus, dum ingenuus, persuades hoc tibi vere, Ante potestatein Tulli atque ignobile regnum Multos saepe viros nallis majoribus ortos 10 Et vixisse probos, aniplis et honoribus auctos ; Contra Laevinum, Yaleri genus, unde superbus Tarquinius regno pulsus fugit, unius assis Non umquam pretio pluris licuisse, notante Judice, quo nosti, populo, qui stultus honores 15 Saepe dat indignis et famae servit ineptus, Qui stupet in titulis et imaginibus. Quid oportet Nos facere, a volgo longe longeque remotos ? Namque esto, populus Laevino mallet honorem Quam Decio mandare novo, censorque moveret 20 Appius, ingenuo si non essem patre natus : Yel merito, quoniam in propria non pelle quiessem. Sed fulgente trahit constrictos Gloria curru Non minus ignotos generosis. Quo tibi, Tilli, Sumere depositum clavum fierique tribuno ? 25 Invidia accrevit, privato quae minor esset. Nam ut quisque insanus nigris medium impediit crus Pellibus, et latum demisit pectore clavum. Audit continuo " Quis homo hie est ? quo patre natus ? " Ut, si qui aegrotet quo morbo Barrus, haberi 30 Et cupiat formosus, eat quacumque, puellis Injiciat curam quaerendi singula, quali Sit facie, sura, quali pede, dente, capillo; Sic qui promittit, cives, urbem sibi curae, Imperium fore et Italiam, delubra deorum, 35 Quo patre sit natus, num ignota matre inhonestus, Omnes mortales curare et quaerere cogit. " Tune, Syri, Daniae, aut Dionysi filius, audes Dejicere e saxo cives aut tradere Cadmo?" ^"At Novius colk'ga gradu post me sedet uno; . 40 I^lamque est ille, pater quod erat mens." " Hoc tibi ^P Paulus 13 fuit 15 quem nosti 18 lateque 25 tribunam 29 est hie, hie et, hie aut 31 ut 35 et delubra 37 cogat 39 de 41 PauIluB 148 HORATI SATIRARVM Et Messalla videris ? At hie, si plostra ducenta Concurrantque foro tria funera, magna sonabit Cornua quod vincatque tubas ; saltern tenet hoc nos.'* Nunc ad me redeo libertino patre natum, 45 Quem rodunt omnes libertino patre natum, Nunc, quia sim tibi, Maecenas, convictor ; at olim. Quod mihi pareret legio Romana tribuno. Dissimile hoc illi est ; quia non, ut forsit honorem Jure mihi invideat quivis, ita te quoque amicum, 50 Praesertim cautum dignos assumere, prava Ambitione procul. Felicem dicere non hoc Me possim, casu quod te sortitus amicum ; Nulla etenim mihi te fors obtulit : optimus olim Vergilius, post hunc Yarius dixere quid essem. 55 Ut veni coram, singultim pauca locutus, (Infans namque pudor prohibebat plura profari,) Non ego me claro natum patre, non ego circum Me Satureiano vectari rura caballo, Sed, quod eram, narro. Respondes, ut tuus est mos, 60 Pauca : abeo ; et revocas nono post mense jubesque Esse in amicorum numero. Magnum hoc ego duco, Quod placui tibi, qui turpi secernis honestum, Non patre praeclaro, sed vita et pectore puro. Atqui si vitiis mediocribus ac mea paucis 65 Mendosa est natura, alioqui recta, — velut si Egregio inspersos reprehendas corpore naevos, — Si neque avaritiam neque sordes nee mala lustra Objiciet vere quisquam mihi, purus et insons (Ut me collaudem) si et vivo earns amicis, TO Causa fuit pater his, qui, macro pauper agello, Noluit in Flavi ludum me mittere, magni Quo pueri magnis e centurionibus orti, Laevo suspensi loculos tabulamque lacerto, 47 sum 49 forsan 53 possum 66 alioquin 67 insparsos 67 reprendas 68 ao mala, aut mala ('aut* debetur Acroni manuacripto ap. Bentl. et erfittoni Fene<. 1490. — 0.) 73 et LIB. I. 6 149 Ihant octonos referentes Idibus aeris, T5 Sed puerum est ausus Romam portare, docendum Artes quas doceat quivis eques atque senator Semet prognatos. Yestem servosque sequentes, In magno ut populo, si qui vidisset, avita Ex re praeberi sumptus mihi crederet illos. 80 Ipse mihi custos incorruptissimus omnes Circum doctores aderat. Quid multa ? Pudicum, Qui primus virtutis honos, servavit.ab omni Non solum facto, verum opprobrio quoque turpi ; Nee timuit sibi ne vitio quis verteret, olim 85 Si praeco parvas aut, ut fuit ipse, coactor Mercedes sequerer ; neque ego essem questus : at hoc nunc Laus illi debetur et a me gratia major. Nil me paeniteat sanum patris hujus, eoque Non, ut magna dolo factum negat esse suo pars, 90 Quod non ingenuos habeat clarosque parentes, Sic me defendam. Longe raea discrepat istis Et vox et ratio : nam si natura juberet A certis annis aevum remeare peractum, Atque alios legere ad fastum quoscumque parentes 95 Optaret sibi quisque, meis contentus, honestos Fascibus et sellis nollem mihi sumere, demens Judicio volgi. sanus fortasse tuo, quod Nollem onus baud umquam solitus portare molestum. Nam mihi continuo major quaerenda foret res, 100 Atque salutandi plures ; ducendus et unus Et comes alter, uti ne solus rusve peregreve Exirem ; plures calones atque caballi Pascendi, ducenda petorrita. Nunc mihi curto Ire licet mulo vel si libet usque Tarentum, 105 Mantica cui lumbos onere ulccret atque eques armos : Objiciet nemo sordes mihi quas tibi, Tilli, Cum Tiburte via praetorem quinque sequuntur Te pueri, lasanum portantes oenophorumque. Hoc ego commodius quam tu, praeclare senator, 110 T5 octonis 75 aera 79 quia 83 servabat 87 ad hoc, ad haec, ob boo 96 boDustOB 98 vulgi 102 peregre aut 107 Tulli 108 secuntur ,150 HORATI SATIRARVM Milibus atque aliis vivo. Quacumque libido est, Incedo solus ; percontor quanti olus ac far ; Fallacem Circum vespertinumque pererro Saepe Forum ; adsisto divinis ; inde domum me Ad porri et ciceris refero laganique catinum. 115 Cena ministratur pueris tribus, et lapis albus Pocula cum cyatho duo sustinet ; adstat echinus Yilis, cum patera guttus, Campana supellex. Delude eo dormitum, non sollicitus, mihi quod eras Surgeiidum sit mane, obeundus Marsya, qui se 120 Yoltum ferre negat Noviorum posse minoris. Ad quartam jaceo ; post banc vagor; aut ego, lecto Aut scripto quod me tacitum juvet, unguor olive, Non quo fraudatis immundus Natta lucernis. Ast ubi me fessum sol acrior ire lavatum 125 Admonuit, fugio Campum lusumque trigonem. Pransus non avide, quantum interpellet inani Ventre diem durare, domesticus otior. Haec est Yita solutorum misera ambitione gravique ; His me consolor victurum suavius ac si 130 Quaestor avus pater atque meus patruusque fuisset. YII. Proscripti Regis Rupili pus atque venenum Hybrida quo pacto sit Persius ultus, opinor Omnibus et lippis notum et tonsoribus esse. Persius hie permagna negotia dives habebat Clazomenis, etiam lites cum Rege molestas, 5 Durus homo, atque odio qui posset vincere Regem, Confidens tumidusque, adeo sermonis amari, Sisennas, Barros ut equis praecurreret albis. Ad Regem redeo. Postquam nihil inter utrumque Convenit, (hoc etenim sunt omnes jure molesti, 10 Quo fortes, quibus adversum bellum incidit. Inter Hectora Priamiden animosum atque inter Achillem 112 holus 115 lachani 117 cyatho mihi 117 astat 117 echino 123 iuvat 123 ungor 126 fugio rabiosi tempora signi 130 victurus 131 fuissent 7 ,tumidus. LIB. I. 7, 8 151 Ira fuit capitalis, ut ultima divideret mors, Noa aliam ob causam nisi quod virtus in utroque Summa fuit : duo si discordia vexet inertes, 15 Aut si disparibus bellum incidat, ut Diomedi Gum Lycio Glauco, discedat pigrior, ultro Muneribus missis :) Bruto praetore tenente Ditem Asiam, Rupili et Persi par pugnat, utl non Compositum melius cum Bitho Bacchius. In jus 20 Acres procurrunt, magnum spectaculum uterque. Persius exponit causam ; ridetur ab omni Conventu ; laudat Brutum laudatque cohortem : Solem Asiae Brutum appellat, stellasque salubres Appellat comites, excepto Rege ; canem ilium, 25 Invisum agricolis sidus, venisse. Ruebat, Flumen ut hibernum, fertur quo rara securis. Tum Praenestinus salso multoque fluenti Expressa arbusto regerit convicia, durus Vindemiator et invictus, cui saepe viator 30 Cessisset, magna compellans voce cuculum. At Graecus, postquam est Italo perfusus aceto, Persius exclamat : " Per magnos, Brute, deos te Oro, qui reges consueris tollere, cur non Hunc Regem jugulas? Operum hoc, mihi crede, tuorum est." 35 YIII. Olim truncus erara ficulnus, inutile lignum, Cum faber, incertus scamnum faceretne Priapum, Maluit esse deum. Deus inde ego, furum aviumque Maxima formido ; nam fures dextra coercet Obscenoque ruber porrectus ab inguine palus ; 5 Ast importunas volucres in vertice arundo Terret fixa vetatque novis considere in hortis. Hue prius angustis ejecta cadavera cellis Conservus vili portanda locabat in area; Hoe miserae plebi stabat commune sepulchrum, 10 15 verset 17 pulchrior 20 compositas 21 concurrunt 28 multumquo 31 cucullum codices pturimi 7 fiasa e coni. 152 HORATI SATIRARVM Pantolabo scurrae Nomentanoque nepoti : Mille pedes ia fronte, trecentos cippus in agrum Hie dabat, ' heredes monumentum ne sequeretur.' Nunc licet Esquiliis habitare salubribus atque Aggere in aprico spatiari, quo modo tristes 15 Albis informem spectabant ossibus agrum ; Cum mihi non tantum furesque feraeque, suetae Hunc vexare locum, curae sunt atque labori, Quantum carminibus quae versant atque venenis Humanos animos. Has nullo perdere possum 20 Nee prohibere modo, simul ac vaga luna decorum Protulit OS, quin ossa legant herbasque nocentes. Yidi egomet nigra succinctam vadere palla Canidiam pedibus nudis passoque capillo. Cum Sagana majore ululantem. Pallor utrasque 25 Fecerat horrendas aspectu. Scalpere terram TJnguibus et pullam divellere mordicus agnam Coeperunt ; cruor in fossam confusus, ut inde Manes elicerent, animas responsa daturas. Lanea et effigies erat, altera cerea : major 30 Lanea, quae poenis compesceret inferiorem ; Cerea suppliciter stabat, servilibus, ut quae Jam peritura, modis. Hecaten vocat altera, saevam Altera Tisiphonen ; serpentes atque videres Infernas errare canes, Lunamque rubentem, 35 Ne foret his testis, post magna latere sepulchra. Mentior at si quid, merdis caput inquiner albis Corvorum, atque in me veniat mictum atque cacatura Julius et fragilis Pediatia furque Yoranus. Singula quid memorem ? quo pacto alterna loquentes 40 Umbrae cum Sagana resonarent triste et acutum, Utque lupi barbam variae cum dente colubrae Abdiderint furtim terris, et imagine cerea Largior arserit ignis, et ut non testis inuitus Horruerim voces Furiarum et facta duarum : 45 Nam, displosa sonat quantum vesica, pepedi Diffissa nate ficus : at illae currere in urbem ; 18 sint 19 vexant 38 veniant 38 minctum 41 resonarint B. eoni. LIB. I. 8, 9 153 Canidiae dentes, altum Saganae caliendrum Excidere, atque herbas atqiie incantata lacertis Vincula, cum magao risuque jocoque videres. 50 IX. Ibam forte via Sacra, sicut meus est mos, Nescio quid meditans nugarum, totus in illis : Accurrit quidara notus mihi nomine tantum, Arreptaque manu, " Quid agis, dulcissime rerum?" " Suaviter, ut nunc est," inquam, " et cupio omnia quae vis." 5 Cum assectaretur, " Kum quid vis ? " occupo. At ille " Noris nos " inquit ; " docti suraus." Hie ego " Pluris Hoc" inquam " mihi eris." Misere discedere quaerens, Ire modo ocius, interdum consistere, in aurem Dicere nescio quid puero, cum sudor ad imos 10 Manaret talos. " 0 te, Bolane, cerebri Felicem ! " aiebam tacitus ; cum quidlibet ille Garriret, vicos, urbem laudaret. Ut illi Nil respondebam, "Misere cupis" inquit "abire; Jamdudum video ; sed nil agis ; usque tenebo ; 15 *ersequar: hinc quo nunc iter est tibi?" "Nil opus est te Circumagi ; quendam volo visere non tibi notum ; Trans Tiberim longe cubat is, prope Caesaris hortos." " Nil babeo quod agam, et non sum piger ; usque sequar te." Demitto auriculas, ut iniquae mentis asellus, 20 Cum gravius dorso subiit onus. Incipit ille : " Si bene me novi, non Viscum pluris anycum, Non Varium facies ; nam quis me scribere plures Aut citius possit versus? quis membra movere Mollius? Invideat quod et Hermogenes, ego canto." 25 Interpellandi locus hie erat : " Est tibi mater, Cognati, quis te salvo est opus?" — " Haud mihi quisquam. Z OMurrit IGproaequar 16 alii dittinguunt itersequ&r hino .... tibU 27 quibus ost tc salvo opua utiu» lilandiniu» 154 HORATI SATIRARVM Oranes composui.'- — "Felices! Nunc ego resto. Confice ; namque instat fatum mihi triste, Sabella Quod puero cecinit divina mota anus urna : 30 ' Hunc neque dira venena, nee hosticus auferet ensis, Nee laterum dolor aut tussis, nee tarda podagra ; Garrulus hune quando consumet cumque : loquaces, Si sapiat, vitet, simul atque adoleverit aetas.^ " Ventum erat ad Yestae, quarta jam parte diei 35 Praeterita, et casu tunc respondere vadato Debebat ; quod ni fecisset, perdere litem. "Si meamas/'inquit, "paulumhicades." "Inteream,si Aut valeo stare aut novi civilia jura ; Et propero quo scis." "Dubius sum quid faciam," inquit, 40 "Tene relinquam an rem." "Me, sodes." " Non faciam ", ille, Et praecedere coepit. Ego, ut contendere durum est Cum victore, sequor. " Maecenas quomodo tecum ? " Hinc repetit ; " paucorum hominum et mentis bene sanae ; Nemo dexterius fortuna est usus. Haberes 45 Magnum adjutorem, posset qui ferre secundas, Hunc hominem velles si tradere ; dispeream, ni Summosses omnes." "Non isto vivimus illic, Quo tu rere, modo ; domus hac nee purior ulla est Nee magis his aliena malis ; nil mi officit," inquam, 60 " Ditior hie aut est quia doctior ; est locus uni Cuique suus." " Magnum narras, vix credibile I " " Atqui Sic habet." " Accendis, quare cupiam magis illi Proximus esse." " Yelis tantummodo : quae tua virtus, Expugnabis ;' et est qui vinci possit, eoque 55 Difficiles aditus primos habet." " Hand mihi deero : Muneribus servos corrumpam ; non, hodie si Exclusus fuero, desistam ; tempora quaeram, Occurram in triviis, deducam. Nil sine magno Vita labore dedit mortalibus." Haec dura agit, ecce 60 Fuscus Aristius occurrit, mihi carus, et ilium 30 cecinit puero 36 vadatus 38 hue 48 vivitur 60 oflScit uinquam 60 ait LIB. I. 9, 10 155 Qui pulchre ncsset. Consistimus. *'TJnde venis? " ** Quo tendis ? " rogat et respondet. Vellere coepi Et prensare manu lentissima brachia, nutans, Distorquens oculos, ut me eriperet. Male salsus 65 Ridens dissimulare ; meum jecur urere bilis. " Certe nescio quid secreto velle loqui te Aiebas mecum." *' Memini bene, sed meliore Tempore dicam ; hodie tricesima sabbata : vin' tu Curtis Judaeis oppedere ? " " Nulla mihi," inquam, 70 " Religio est." " At mi ; sum paulo infirmior, unus Multorum. Ignosces ; alias loquar." Huncine solem Tam nigrum surrexe mihi ! Fugit improbus ac me Sub cultro linquit. Casu venit obvius illi Adversarius, et " Quo tu turpissime ? " magna T5 Inclamat voce, et " Licet antestari ? " Ego vero Oppono auriculam. Rapit in jus ; clamor utrimque, Undique concursus. Sic me servavit Apollo. Lucili, quam sis mendosus, teste Catone, Defensore tuo, pervincam, qui male factos Emerulare paral versus ; hoc lenius ille. Est quo vir melior, longe sublilior illo. Qui multum pucr et loris et funibus udis 5 Exoratiis, ut esset opem qui ferre poetis Antiquis posset contra fas tidia nostra, Grammaticorum equitum doctissimus. Ut redeam illue: Nempe incomposito dixi pede currere versus Lucili, Quis tam Lucili fautor inepte est Ut non hoc fateatur? At idem, quod sale multo Urbem defricuit, charta laudatur eadem. Nee tameii, hoc tribuens, dcderim quoque cetera : nam sic 5 Et Laberi mimos ut pulchra poemata mirer Ergo non satis est risu diduccre rictum Auditoris ; (et est quaedam tamen hie quoquo virtus ;) 64 pressare 72 hunccinc 70 exclaraat 6 exbortatus, excoriatua e coni, 2 iuepti 156 HORATI SATIRARVM Est brevitate opus, ut currat sententia neu se Impediat verbis lassas onerantibus aures ; 10 Et sermone opus est modo tristi, saepe jocoso, Defeudente vicem modo rhetoris atque poetae, Interdum urbani, parcentis viribus atque Extenuantis eas consulto. Ridiculum acri Fortius et melius magnas plerumque secat res. 15 Illi, scripta quibus comoedia prisca viris est, Hoc stabant, hoc sunt imitandi ; quos neque pulcher Hermogenes umquam legit, neque simius iste Nil praeter Calvum et doctus cantare Catullum. '' At magnum fecit, quod verbis Graeca Latinis 20 Miscuit." O seri studiorum ! quine putetis Difficile et mirum, Rhodio quod Pitholeonti Contigit? " At sermo lingua concinnus utraque Suavior, ut Ohio nota si commixta Falerni est." Cum versus facias, te ipsum percontor, an et cum 25 Dura tibi peragenda rei sit causa Petilli ? Scilicet oblitus patriaeque patrisque Latini, Cum Pedius causas exsudet Publicola atque Corvinus, patriis intermiscere petita Yerba foris mails, Canusini more bilinguis? 30 Atque ego cum Graecos facerem, natus mare citra, Versiculos, vetuit me tali voce Quirinus, Post mediam noctem visus, cum somnia vera : " In silvam non ligna feras insanius, ac si Magnas Graecorum malis implere catervas." 35 Turgidus Alpinus jugulat dum Memnona, dumque Defingit Rheni luteum caput, haec ego ludo, Quae neque in aede sonent certantia judice Tarpa, Nee redeant iterum atque iterum spectanda theatris. Arguta mere trice potes Davoque Chremeta ^0 Eludente senem comis garrire libellos Unus vivorum, Fundani ; PoUio regum Facta canit pede ter percusso ; forte epos acer, Ut nemo, Yarius ducit ; molle atque facetum 21 putatia 27 patrisque, Latine 28 Poplicola editores uulgo 31 atqui 37 diflBngit 43 fata 44 dicit LIB. I. 10 157 Tergilio annuerunt gaudentes rure Camenae. 45 Hoc erat, experto frustra Yarrone Atacino Atque quibusdam aliis, melius quod scribere possem, Inventore minor ; neque ego illi detrahere ausim Haerentem capiti cum multa laude coronam. At dixi fluere hunc lutulentum, saepe ferentem 50 Plura quidem toUenda relinquendis. Age, quaeso, Tu nihil in magno doctus reprehendis Homero ? Nil comis tragici mutat Lucilius Acci ? Non ridet versus Enni gravitate minores, Cum de se loquitur non ut majore reprensis? 55 Quid vetat et nosmet Lucili scripta legentes Quaerere, num illius, num rerum dura negarit Versiculos natura magis factos et euntes Mollius, ac si quis, pedibus quid claudere senis, Hoc tantum contentus, amet scripsisse ducentos 60 Ante cibum versus, totidem cenatus ; Etrusci Quale fuit Cassi rapido ferventius amni Ingenium, capsis quem fama est esse librisque Ambustum propriis. Fuerit Lucilius, inquam. Comis et urbanus, fuerit limatior idem 65 Quam rudis et Graecis intacti carminis auctor, Quamque poetarum seniorum turba ; sed ille, Si foret hoc nostrum fato dilatus in aevum, Detereret sibi multa, recideret omne quod ultra Perfectum traheretur, et in versu faciendo 10 Saepe caput scaberet, vivos et roderet ungues. Saepe stilum vertas, iterum quae digna legi sint Scripturus, neque te ut miretur turba labores, Contentus paucis lectoribus. An tua demens Vilibus in ludis dictari carmina malis? 75 Non ego ; nam aafis est equitem mihiplaudere, ut audax, Contemptis aliis, explosa Arbuscula dixit. Men' moveat cimex Pantilius, aut cruciet quod 46»Dnuerant, annuerint 50 dixti ^. cont. 51 quaero 52 reprendii 68 dilapsus, delapsus, delatus 71 caput foderet 78 cruder editores nonnulli 158 HOEATI SATIRAKVM 10 Yellicet absentem Demetrius, aut quod ineptus Fannius Hermogenis laedat conviva Tigelli ? 80 Plotius et Varius, Maecenas Yergiliusque, Yalgius, et probet haec Octavius, optimus atque Fuscus, et haec utinam Yiscorum laudet uterque I Ambitione relegata te dicere possum, Pollio, te, jVIessala, tuo cum fratre, simulque 85 Yos, Bibule et Servi, simul his te, candide Furni, Complures alios, doctos ego quos et amicos Prudens praetereo ; quibus haec, sunt qualiacumque, Arridere velim, doliturus si placeant spe Deterius nostra. Demetri, teque, Tigelli, 90 Discipularum inter jubeo plorare cathedras. I, puer, atque meo citus haec subscribe libello. 86 Bibule Muretna e coni., N. IT., B. : codices Bibuli 88 sint 91 discipulorum. Q. HORATI FLACCI SATIRARVM LIBER SECVNDVS I. Eorat. Sunt quibus in satira videor nimis acer et ultra Legem tendere opus ; sine nervis altera, quicquid Composui, pars esse putat, similesque meorum Mille die versus deduci posse. Trebati, Quid faciam praescribe. Trebat. Quiescas. Horat. Ne faciam, inquis, 5 Omnino versus ? Trebat. Aio. Horat. Peream male, si non Optimum erat ; verum nequeo dormire. Trebat. Ter uncti Transnanto Tiberim, somno quibus est opus alto, Irriguumque mero sub noctem corpus habento. Aut, si tantus amor scribendi te rapit, aude 10 Caesaris invicti res dicere, multa laborum Praemia laturus. Horat. Cupidum, pater optime, vires Deficiunt: neque enim quivis horrentia pills Agmina nee fracta pereuntes cuspide Gallos Aut labentis equo describat volnera Parthi. 15 Trebat. Attamen et justum poteras et scribere fortem, Scipiadam ut sapiens Lucilius. Horat. Ilaud mihi deero, Cum res ipsa feret. Nisi dextro tempore, Flacci Verba per attentam non ibunt Caesaris aurem, Cui male si palpere, recalcitrat undique tutus. 20 1 ridear 10 oapit 15 describit, deacribet 20 palparo 20 recalcitret 159 160 HOBATI SATIRARVM Trehat. Quanto rectius hoc, quam tristi laedore versu Pantolahum scurram Nomentanumque nepotem, Cum sibi quisque timet, quamquam est intactus,et oditi Horat. Quid faciam ? Saltat Milonius, ut semel icto Accessit fervor capiti numerusque lucernis ; 25 Castor gaudet equis, ovo prognatus eodem Pugnis ; quot capitum vivunt, totidem studiorum Milia : me pedibus delectat claudere verba Lucili ritu, nostrum melioris utroque. Ille velut fidis arcana sodalibus olim 30 Credebat libris, neque, si male cesserat, usquam Decurrens alio, neque si bene ; quo fit ut omnis Votiva pateat veluti descripta tabella Vita senis. Sequor hunc, Lucanus an Apulus anceps : Nam Yenusinus arat finem sub utrumque colonus, 35 Missus ad hoc, pulsis, vetus est ut fama, Sabellis, Quo ne per vacuum Romano incurreret hostis, Sive quod Apula gens seu quod Lucania bellum Incuteret violenta. Sed hie stilus baud petet ultro Quemquam animantem, et me veluti custodiet ensis 40 Vagina tectus ; quem cur destringere coner, Tutus ab infestis latronibus ? 0 pater et rex Juppiter, ut pereat positum robigine telum, Nee quisquam noceat cupido mihi pacis ! At ille Qui me commorit, (' melius non tangere I ' clamo,) 45 Flebit, et insignis tota cantabitur urbe. Cervius iratus leges minitatur et urnam, Canidia Albuci quibus est inimica venenum, Grande malum Turius, si quid se judice certes. Ut quo quisque valet suspectos terreat, utque 50 Imperet hoc natura potens, sic collige mecum : Dente lupus, cornu taurus petit : unde nisi intus Monstratum ? Scaevae vivacem crede jiepoti Matrera ; nil faciet sceleris pia dextera : mirum, Ut neque calce lupus quemquam neque dente petit bos: Sed mala toilet anum vitiato melle cicuta. 56 31 gesserat 31 umquam 34 Appulus 38 Appula 39 petit 41 distringere 43 rubigine 48 Albuti 49 si quis . . certet LIB. II. 1, 2 161 Ne longum faciam : seu me tranquilla senectus Exspectat seu Mors atris circumvolat alis, Dives, inops, Romae, seu fors ita jusserit, exul, Quisquiseritvitae,scribam, color. Tr^^fta^. Opuer,utsis 60 Yitalis metuo, et majorum ne quis amicus Frigore te feriat. Horat. Quid, cum est Lucilius ausus Primus in hunc operis componere carmina morem, Detrahere et pellem, nitidus qua quisque per ora Cederet, introrsum turpis, num Laelius aut qui 65 Duxit ab oppressa meritum Carthagine nomen, Jngenio offensi, aut laeso doluere Metello Famosisque Lupo cooperto versibus ? Atqui Primores populi arripuit populumque tributim, Scilicet uni aequus virtu ti atque ejus amicis. 70 Quin ubi se a volgo et scaena in secreta remorant Virtus Scipiadae et mitis sapientia Laeli, Nugari cum illo et discincti ludere, donee Decoqueretur olus, soliti. Quicquid sum ego, quamvis Infra Lucili censum ingeniumque, tamen me t5 Cum magnis vixisse invita fatebitur usque Invidia, et, fragili quaerens illidere dentem, Offendet solido, — nisi quid tu, docte Trebati, Dissentis, Trehat. Equidem nihil hincdiffindere possum. Sed tamen ut monitus caveas, ne forte negoti 80 Incutiat tibi quid sanctarum inscitia legum : Si mala condiderit in quem quis carmina, jus est Judiciumque. Horat. Esto, si quis mala ; sed bona si quis Judice condiderit laudatus Caesare ? si quis Opprobriis dignum latraverit, integer ipse ? 85 Trehat. Solventur risu tabulae, tu missus abibis. II. Quae virtus et quanta, boni, sit vivere parvo, (Nee mens hie sermo est, sed quae praecepit Ofellus Rusticus, abnormis sapiens, crassaque Minerva,) Discite, non inter lances mensasque nitentes, 69 laserit pauct 65 et qui 71 scena 79 diffingero 84 laudatur 86 laceraverit 1 bonis 2 quem 2 Ofella e com'. 3 abnormi Hor n 162 HORATI SATIRARVM Cum stupet insanis acies falgoribus et cum 5 Acclinis falsis animus meliora recusat, Yerum hie impransi mecum disquirite. Cur hoc ? Dicam, si potero. Male verum examinat omnis Corruptus judex. Leporem sectatus equove Lassus ab indomito, vel, si Romana fatigat 10 Militia adsuetum graecari, seu pila velox, Molliter austerum studio fallente laborem, Seu te discus agit, pete cedentem aera disco ; Cum labor extuderit fastidia, siccus, inanis Sperne cibum vilem ; nisi Hymettia mella Falerno 15 Ne biberis diluta. Foris est promus, et atrum Defendens pisces hiemat mare : cum sale panis Latrantem stomachum bene leniet. Unde putas aut Qui partum ? Non in caro nidore voluptas Summa, sed in te ipso est. Tu pulmentaria quaere 20 Sudando ; pinguem vitiis albumque neque ostrea Nee scams aut poterit peregrina juvare lagois. Vix tamen eripiam, posito pavone, velis quin Hoc potius quam gallina tergere palatum, Corruptus vanis rerum, quia veneat auro 25 Rara avis, et picta pandat spectacula cauda ; Tamquam ad rem attineat quicquam. Num vesceris ista Quam laudas pluma? Cocto num adest honor idem ? Came tamen quamvis distat nihil hac magis ilia, Imparibus formis deceptum te patet. Esto : 30 Unde datum sentis, lupus hie Tiberinus an alto Captus hiet ? pontesne inter jactatus an amnis Ostia sub Tusci ? Laudas, insane, trilibrem Mullum, in singula quem minuas pulmenta necesse est. Ducit te species, video : quo pertinet ergo 35 Proceros odisse lupos ? Quia scilicet illis Majorem natura modum dedit, his breve pondus. Jejunus raro stomachus volgaria temnit. " Porrectum magno magnum spectare catino Yellem," ait Harpy iis gula digna rapacibus. At vos 4( 14 extulerit 21 viciis 23 tandem 29 nil 29 illam 30 peter* 35 quid 38 tempnit LIB. II. 2 163 Praesentes, Austri, coquite horum obsonia I Quamquam Putet aper rhonibusque recens, mala copia quando Aegrum sollicitat stomachum, cum rapula plenus Atque acidas mavult inulas. Necdum omnis abacta Pauperies epulis regura ; nam vilibus ovis 45 Nigrisque est oleis hodie locus. Haud ita pridem Galloni praeconis erat acipensere mensa Infamis. Quid ? tunc rhombos minus aequor alebat ? Tutus erat rhombus, tutoque ciconia nido, Donee vos auctor docuit praetorius. Ergo 50 Si quis nunc merges suaves edixerit assos, Parebit pravi docilis Romana juventus. Sordidus a tenui victu distabit, Ofello Judice; nam frustra vitium vitaveris illud, Si te alio pravum detorseris. Avidienus, 55 Cui Canis ex vero ductum cognomen adhaeret, Quinquennes oleas est et silvestria corna, Ac nisi mutatum parcit defundere vinum, et Cujus odorem olei nequeas perferre, (licebit llle repotia, natales, aliosve dierum 60 Festos albatus celebret,) cornu ipse bilibri Caulibus instillat, veteris non parens aceti. Quali igitur victu sapiens utetur, et horura Utrum imitabitur ? Hac urget lupus, hac canis, aiunt. Mundus erit, qua non oflfendat sordibus, atque 65 In neutram partem cultus miser. Hie neque servis, Albuci senis exemplo, dum munia didit, Saevus erit; nee sic ut simplex Xaevius unctara Convivis praebebit aquam : vitium hoc quoque magnum. Acoipe nunc victus tenuis quae quantaque secum TO Afferat. In primis valeas bene : nam variae res Ut noceant homini, credas, memor illius escae Quae simplex olim tibi sederit ; at simul assis 41 quamvifl 47 accipenscro 48 aoquora alebant .5.3 disfabat 56 dictum 58 diftundere 64 angit 65 qui 65 oflendit 65 sordiduB 69 praebebat 71 imprimifl 73 ac 164 HORATI SATIRARVM Miscueris elixa, simul conchylia turdis, Dulcia se in bilem vertent, stomachoque tumultum 75 Lenta feret pituita. Vides ut pallidus oranis Cena desurgat dubia ? Quin corpus onustum Hesternis vitiis animum quoque praegravat una, Atque affigit humo divinae particulam aurae. Alter, ubi dicto citius curata sopori 80 Membra dedit, vegetus praescripta ad munia surgit. Hie tamen ad melius poterit transcurrere quondam, Sive diem festum rediens advexerit annus, Seu recreare volet tenuatum corpus, ubique Accedent anni et tractari mollius aetas Imbecilla volet ; tibi quidnam accedet ad istam, 85 Quam puer et validus praesumis, mollitiem, seu Dura valetudo inciderit seu tarda senectus ? llancidum aprum antiqui laudabant, non quia nasus Illis nullus erat, sed, credo, hac mente, quod hospes 90 Tardius adveniens vitiatum commodius quam Integrum edax dominus consumeret. Hos utinam inter Heroas natum tellus me prima tulisset ! Das aliquid famae, quae carmine gratior aurem Occupat humanam ? Grandes rhombi patinaeque 95 Grande ferunt una cum damno dedecus ; adde Iratum patruum, vicinos, te tibi iniquura Et frustra mortis cupidum, cum deerit egenti As, laquei pretium. "Jure," inquit, " Trausius istis Jurgatur verbis; ego vectigalia magna 100 Divitiasque habeo tribus amplas regibus." Ergo Quod superat non est melius quo insumere possis ? Cur eget indignus quisquam te divite? Quare Templa ruunt antiqua deum ? Cur, improbe, carae Non aliquid patriae tanto emetiris acervo? 105 Uni nimirum recte tibi semper erunt res, O magnus posthac inimicis risus ! Uterne Ad casus dubios fidet sibi certius ? hie qui Pluribus adsuerit mentem corpusque superbum, 11 caena 79 aflfligit 83 adduxerit 95 occupet 99 aei 99 inquis perpauei 106 recta© 106 eunt e com* LIB. II. 2, 3 165 An qui contentus parvo metuensque futiiri 110 In pace, ut sapiens, aptarit idonea bello ? Quo magis his credas, puer hunc ego parvus Ofellum Integris opibus novi non latius usum Quam nunc accisis. Yideas metato in agello Cum pecore et gnatis fortem mercede colonum, 115 " Non ego," narrantem, " temere edi luce profesta Quicquam praeter olus fumosae cum pede pernae. Ac mihi seu longum post tempus venerat hospes, Sive operum vacuo gratus conviva per imbrem Vicinus, bene erat non piscibus urbe petitis, 120 Sed puUo atque haedo ; turn pensilis uva secundas Et nux ornabat mensas cum duplice ficu. Post hoc ludus erat culpa potare magistra, Ac venerata Ceres, ita culmo surgeret alto, Explicuit vino contractae seria frontis. 125 Saeviat atque novos moveat Fortuna tumultus : Quantum hinc iraminuet? Quanto aut ego parcius aut vos, O pueri, nituistis, ut hue novus incola venit ? Nam propriae telluris herum natura neque ilium Nee me nee quemquam statuit : nos expulit ille ; 130 Ilium aut nequities aut vafri inscitia juris, Postremum expel let certe vivacior heres. Nunc ager Umbreni sub nomine, nuper Ofelli Dictus, erit niilli proprius, sed cedet in usum Nunc mihi, nunc alii. Quocirca vivite fortes, 135 Fortiaque adversis opponite pectora rebus." III. Damas^ippuH. Sic raro scribis, ut toto non quater anno Membranam poscas, scriptorum quaeque retexens, Iratus tibi, quod, vini somnique benignus, Nil dignum sermone canas. Quid fiet? At ipsis 118at 124ut;>a«ct 127 quantum 128 vixistis />auci 128 veni 132 postrenao 134 erat 134 cedit, cedcre 1 si 1 scribis tu M. coni., R., scribes 4 ab 166 HORATI SATIRARVM Saturnalibus hue fugisti. Sobrius ergo 5 Die aliquid dignum promissis ! Incipe ! Nil est. Culpantur fnistra calami, immeritusque laborat Iratis natus paries dis atque poetis. Atqui voltiis erat multa et praeclara minantis, Si vacuum tepido cepisset villula tecto. 10 Quorsum pertinuit stipare Platona Menandro, Eupolin, Arehiloehum, comites educere tautos ? Invidiam placare paras virtute relicta? Contemnere, miser I Yitanda est improba Siren Desidia, aut quicquid vita meliore parasti 15 Ponendum aequo animo. Horat. Di te, Damasippe, deaeque Yerum ob consilium donent tonsore. Sed unde Tam bene me nosti? Dam. Postquam omnis res mea Janum Ad medium fracta est, aliena negotia euro, Exeussus propriis, Olim nam quaerere amabam, 20 Quo vafer ille pedes lavisset Sisyphus aere, Quid sculptum infabre, quid fusum durius esset ; Callidus huie signo ponebam milia centum ; Hortos egregiasque domos mercarier unus Cum lucro noram ; unde frequentia Mercuriale 25 Imposuere mi hi cognomen compita. Horat. Novi, Et miror morbi purgatum te illius. Dam. Atqui Emovit veterem mire novus, ut solet, in cor Trajecto lateris miseri eapitisve dolore, Ut lethargicus hie cum fit pugil et medicum urget. 30 Horat. Dum ne quid simile huie, esto ut libet. Dam. 0 bone, ne te Frustrere ; insanis et tu, stultique prope omnes, Si quid Stertinius veri crepat, unde ego mira Descripsi docilis praecepta haee, tempore quo me Solatus jussit sapientem pascere barbam 35 Atque a Fabricio non tristem ponte reverti. Nam, male re gesta, cum vellem mittere operto Me capite in flumen, dexter stetit et '' Cave faxis 5 esto 22 scalptum 29 capitisquo 33 verum LIB. II. '6 167 Te quicquam indignum ! Pudor " inquit " te malus angit. Insanos qui inter vereare insanus haberi. 40 Primum nam inquiram quid ^xifarere: hoc si erit in te Solo, nil verbi, pereas quin fortiter, addam. Quern mala stultitia et quemeumque inscitia veri Caecum agit, insanum Chrjsippi porticus et grex Autumat. Haec populos, haec magnos formula reges, 45 Excepto sapiente, tenet. Nunc accipe quare Desipiant omnes aeque ac tu, qui tibi nomen Inaano posuere. Yelut silvis, ubi passim Palantes error certo de tramite pellit, Ille sinistrorsum, hie dextrorsum abit : unus utrique 50 Error, sed variis illudit partibus : hoc te Crede modo insanum, nihilo ut sapientior ille, Qui te deridet, caudam trahat. Est genus unum Stultitiae nihilum metuenda timentis, ut ignes, Ut rupes fluviosque in campo obstare queratur; 55 Alterum et huic varum et nihilo sapientius ignes Per medios fluviosque ruentis : clamet arnica Mater, honesta soror cum cognatis, pater, uxor, Hie fossa est ingens, hie rupes maxima! serval" Xon magis audierit quam Fusius ebrius olim, 60 Cum Ilionam edormit, Catienis mille ducentis " Mater, te appeilo I " clamantibus." Huic ego volgus Errori similem cunctum insanire docebo. ' Insanit veteres statuas Damasippus emendo : Integer est mentis Damasippi creditor? Esto! 65 " Accipe quod numquam reddas mihi," si tibi dicam, Tune insanus eris si acceperis? an magis excors Rejecta praeda, quam praesens Mercurius fert ? Scribe d(!cem a Nerio ; non est satis : adde Cicutae Xodosi tabulas centum, mille adde catenas: 70 KfTugiet tamen haec sceleratus vincula Proteus. Cum rapies in jus malis ridentem alienis, Fiet aper, modo avis, modo saxum, et, cum volet, arbor. ^i male rem gerere insani est, contra bene sani, 39 urget 48 insani 50 utrisquo 56 variuni 60 Fufiu» 62 vulgum 69 a omit. 72 iura 168 HORATI SATIRARVM Putidiiis multo cerebrum est, mihi crede, Perelli, 15 Dictantis quod tu numquam rescribere possis. Audire atque togam jubeo componere, quisquis Ambitione mala aut argenti pallet amore, Quisquis luxuria tristive superstitione Aut alio mentis morbo calet ; hue propius me, 80 Dum doceo insanire omnes, vos ordine adite. Danda est ellebori multo pars maxima avaris ; Nescio an Anticyram ratio illis destinet omnem. Heredes Staberi summam ineidere sepulchro, Ki sic fecissent, gladiatorum dare centum 85 Damnati populo paria atque epulum arbitrio Arri, Frumenti quantum metit Africa. " Sive ego prave Seu recte hoc volui, ne sis patruus mihi." Credo Hoc Staberi prudentem animum vidisse. Quid ergo Sensit, cum summam patrimoni insculpere saxo 90 Heredes voluit ? Quoad vixit, credidit ingens Pauperiem vitium et cavit nihil acrius, ut, si J \JfM^^\ Forte minus locuples uno quadrante perisset, ^ ^ Ipse videretur sibi nequior : omnis enim res, Virtus, fama, decus, divina humanaque pulchris 95 Divitiis parent ; quas qui construxerit, ille Clarus erit, foptis, Justus. * Sapiensne ? ' Etiam, et rex, Et quicquid volet. Hoc, veluti virtute paratum, Speravit magnae laudi fore. Quid simile isti Graecus Aristippus? qui servos projicere aurum 100 In media jussit Libya, quia tardius irent Propter onus segnes. Titer est insanior horum ? — ■ Nil agit exemplum, litem quod lite resolvit. Si quis emat citharas, emptas comportet in unum, Nee studio citharae nee Musae deditus ulli, 105 Si scalpra et form as non sutor, nautica vela Aversus mercaturis, delirus et amens Undique dicatur merito. Qui discrepat istia 75 Perilli 93 periret 96 contraxerit 97 sapiensque 107 adversus 108 quid 108 iste LIB. II. 3 169 ^^ui nummos aurumque recondit, nescius uti Oompositis, metuensque velut contingere sacrum? 110 Si quis ad ingentem frumenti semper acervum Porrectus vigilet cum longo fuste, neque illinc Audeat esuriens dominus contingere granum, Ac potius foliis parcus vescatur amaris ; Si positis intus Chii veterisque Falerni 115 Mille cadis — niiiil est, tercentum milibus — acre Potet acetum ; age, si et stramentis incubet, unde- Octoginta annos natus, cui stragula vestis, Blattarum ac tinearum epulae, putrescat in area: Nimiruni insanus paucis videatur, eo quod 120 Maxima pars hominum morbo jactatur eodem. Fiiius aut etiam haec libertus ut ebibat heres, Dis inimice seuex, custodis ? Ne tibi desit ? Quantulum enim summae curtabit quisque dierum, Unguere si caules oleo meliore caputque 125 Coeperis impexa foedum porrigine ? Quare, Si quidvis satis est, perjuras, surripis, aufers Undique ? Tun' sanus ? Populum si caedere saxis Incipias servosve tuos quos acre pararis, Insanum te omnes pueri clamentque puellae : 130 Cum laqueo uxorem interimis matremque veneno, Incolumi capite es ? ' Quid eoim ? ' Neque tu hoc facia Argis, Nee ferro ut demens genetricem occidis Orestes. An tu reris eum occisa insanisse parente, Ac non ante malis dementem actum Furiis quam 135 In matris jugulo ferrum tepefecit acutum ? Quin, ex quo est habitus male tutae mentis Orestes, Nil sane fecit quod tu reprehendere possis : Non Pyladen ferro violare aususve sororem Electram, tantum maledicit utrique, vocando 140 Hanc Furiam, hunc aliud, jussit quod splendida bilis. Pauper Opimius argenti positi intus et auri, Qui Veientanum festis potare diebus Campana solitus trulla vappamque profestis, 116 treoentum 117 incubet udi» e com. 128 turn 129 Bcrvosque 133 genitriuem 133 oooidit J 34 at 170 HORATI SATIRARVM Quondam lethargo grandi est oppressus, ut heres 145 Jam circum loculos et claves laetus ovansque Curreret. Hunc medicus multum celer atque fidelis Excitat hoc pacto : mensam poni jubet atque Effundi saccos nummorum, accedere plures Ad numerandum : hominem sic erigit. Addit et illud, 150 " Ni tua custodis, avidus jam haec auferet heres." "Men' vivo?" " Ut vivas, igitur, vigila : hoc age." " Quid vis ? " " Deficient inopem venae te, ni cibus atque Ingens accedit stomacho fultura ruenti. Tucessas? Agedum,sumehocptisanariumoryzae." 155 " Quanti emptae ? " " Parvo. " " Quanti, ergo ? " " Octussibus." "Eheu! Quid refert, morbo an furtis pereamque rapinis ? " Quisnam igitur sanus ? Qui non stultus. Quid avarus ? Stultus et insanus. Quid, si quis non sit avarus, Continuo sanus ? Minime. Cur, Stoice? Dicam. ICO Non est cardiacus (Craterum dixisse putato) Hie aeger : recte est igitur surgetque ? Negabit, Quod latus aut renes morbo temptentur acuto. Non est perjurus neque sordidus ; immolet acquis Hicporcum Laribus: verum ambitiosus et audax; 165 Naviget Anticyram. Quid enim diflfert, barathrone Dones quicquid habes, an numquam utare paratis ? Servius Oppidius Canusi duo praedia, dives Antiquo censu, gnatis divisse duobus Fertur, et hoc moriens pueris dixisse vocatis 170 Ad lectum : " Postquam te talos, Aule, nucesque Ferre sinu laxo, donare et ludere vidi, Te, Tiberi, numerare, cavis abscondere tristem, Extimui ne vos ageret vesania discors, Tu Nomentanum, tu ne sequerere Cicutam. 175 Quare per divos oratus uterque Penates, 164 aceedat 157 pereamve 163 temptantur, tententur 170 hskee pauei LIB. II. 3 171 Tu cave ne rainuas, tu ne majus facias id Quod satis esse putat pater et natura coercet. Praeterea ne vos titillet Gloria, jure Jurando obstringam ambo : uter aedilis fueritve 180 Yestrum praetor, is intestabilis et sacer esto. In cicere atque faba bona tu perdasque lupinis, Latus ut in Clrco spatiere et aeneus ut stes, Nudus agris, nudus nummis, insane, paternis ? Scilicet ut plausus, quos fert Agrippa, feras tu, 185 Astuta ingenuura volpes imitata leonem ! " — " Ne quis humasse velit Ajacem, Atrida, vetas cur?" "Rex sum." *' Nil ultra quaeroplebeius." "Etaequam Rem imperito ; ac si cui videor non Justus, inulto Dicere quod sentit perniitto." " Maxime regum, 190 Di tibi dent capta classem redducere Troja I Ergo consulere et mox respondere licebit?" " Consule." " Cur Ajax, heros ab Achille secundus, Putescit, totiens servatis clarus Achivis? Gaudeat ut populus Priami Priamusque inhumato, 195 Per quern tot juvenes patrio caruere sepulchro ? " *' Mille ovium insanus morti dedit, inclutum Ulixen Et Menelaum una mecum se occidere damans." *' Tu, cum pro vitula statuis dulcem Aulide natam Ante aras, spargisque mola caput, improbe, salsa, 200 Rectum aniuii servas?" — "Quorsum?" — "Insanus quid enim Ajax Fecit, cum stravit ferro pecus ? Abstinuit vim Uxore et gnato ; mala multa precatus Atridis, Non ille aut Tcucrum aut ipsum violavit Ulixen." "Verum ego, ut haerentes adverso litore naves 205 Eriperein, prudens placavi sanguine divos." " Nempe tuo, furiose." " Meo, sed non furiosus." Qui species alias veris scelerisque tumultu Permixtas capiet, commotus habebitur, atque Stultitiane erret nihilum distabit an ira. 210 Ajax immeritos cum occidit desipit agnos: 183 aut aeneus 191 reducerc, dcducere 194 putrcscit 197 inclitnm 201 quorsum insanus? quid 208 vcri 211 oum immeritoa, iDmeritoD dum 172 HORATI SATIRARVM Cum prudens scelus ob titulos admittis inanes, Stas aaimo, et puruin est vitio tibi, cum tumidum est, cor? Si quis lectica nitidam gestare amet agnam, Huic vestem, ut gnatae, paret, ancillas paret, aurum, 215 Rufam aut Pusillam appellet, fortique marito Destinet uxorem, interdicto huic omne adimat jus Praetor, et ad sanos abeat tutela propinquos. Quid ? si quis gnatam pro muta devovet agna. Integer est aniini ? Ne dixeris. Ergo ubi prava 220 Stultitia, hie summa est insania ; qui sceieratus, Et furiosus erit ; quern cepit vitrea fama, Hunc circumtonuit gaudens Bellona cruentis. Nunc age, luxuriam tt Nonientanum arripe mecum : Vincet enim stultos ratio insanire nepotes. 225 Hie siinul accepit patrimoni mille talenta, Edicit, piscator uti, pomarius, auceps, Unguentarius, ac Tusci turba impiu vici, Cum scurris fartor, cum Yelabro omne macellum. Mane domum veniant. Quid turn? Venere fro- quentes. 230 Verba facit leno : " Quicquid mihi, quicquid et horum Cuique domi est, id crede tuum, et vel ^lunc pete vel eras." Accipe quid contra juvenis responderit aequus : "In nive Lucana dormis ocreatus, ut aprum Cenem ego ; tu pisces hiberno ex aequore verris. 235 Segnis ego, indignus qui tantum possideam : aufer I Sume tibi decies ; tibi tantundem ; tibi triplex, Unde uxor media currit de nocte vocata." Filius Aesopi detractam ex aure Metellae, Scilicet ut decies solidum absorberet, aceto 240 Diluit insignem bacam : qui sanior ac si Illud idem in rapidum flumen jaceretve cloacam ? Quinti progenies Arri, par nobile fratrum, Nequitia et nugis pravorum et amore gemellum, 212 committis 225 vincit 235 caenem 235 vellia 240 exsorberet 241 baccam editores, non codices LIB II. 3 173 Luscinias soliti impenso prandere coemptas, 245 Quorsum abeant ? Sanii' creta, an carbone notandi ? Aedificare casas, plostello adjungere mures, Ludere par impar, equitare in arundine longa, Si quera delectet barbatum, amentia verset. Si paerilius his ratio esse evincet amare, 250 Nee quicquam differre utrumne in pulvere, trimus Quale prius, ludas opus, an meretricis amore Sollicitus plores, quaero, faciasne quod olim Mutatus Polemon ? ponas insignia morbi, Faseiolas, cubital, focal ia, potus ut ille 255 Dicitur ex collo furtim carpsisse coronas, Postquam est impransi correptus voce magistri ? Porrigis irato puero cum poma, recusat : " Sume, catelle ! " negat ; si non des, optet : amator Exclusus qui distat, agit ubi secum eat an non, 2G0 Quo rediturus erat non arcessitus, et haeret Invisis foribus ? *' Nee nunc, cum me vocat ultro, Acccdam ? an potius mediter finire dolores ? Exclusit ; re vocat : redeam ? Non, si obsecret." Ecce Servus, non paulo sapientior: " 0 here, quae res 265 Nee modum habet neque consilium, ratione modoque Tractari non volt. In amore haec sunt mala, bellum, Pax rursum : haec si quis tempestatis prope ritu Mobilia et caeca fluitantia sorte laboret Reddere certa sibi, nihilo plus explicet ac si 270 Insanire paret certa ratione modoque." Quid ? cum, Picenis excerpens semina pomis, Gaudes si cameram percusti forte, penes te es ? Quid ? cum balba feris annoso verba palato, Aedificante casas qui sanior? Adde cruorem 275 Stultitiae, atquo ignem gladio scrutare. Modo, inquam, Ilellade percussa Marius cum praecipitat se, Cerritus fuit ? an commotae crimine mentis Absolves hominem, et sceleris damnabis eundem, Ex more imponens cognata vocabula rebus ? 280 246 flani ut, sani 247 plau8telIo 260 sic 255 cubitale 259 optat 261 accersitus 262 invisua 262 ne 262 vooct 277 alii dintinguunt scrutare modo, inquam. 174 HORATI SATIUARVM Libertinus erat, qui circum compita siccus Lautis mane senex manibus currebat et " Unum " ("Quid tarn magnum?" addens), "unum me surpite morti, Dis etenim facile est I " orabat ; sanus utrisque Auribus atque oculis ; mentem, nisi litigiosus, 285 Exciperet dominus cum venderet. Hoc quoque volgus Chrysippus ponit fecunda in gente Meneni. " Juppiter, ingentes qui das adimisque dolores," Mater ait pueri menses jam quinque cubantis, " Frigida si puerum quartana reliquerit, illo 290 Mane die, quo tu indicis jejunia, nudus In Tiber! stabit." Casus medicusve levarit Aegrum ex praecipiti : mater delira necabit In gelida fixum ripa febrimque reducet. Quone malo mentem concussa? Timore deorum." — 295 Haec mihi Stertinius, sapientum octavus, amico Arma dedit, posthac ne compellarer inultus. Dixerit insanum qui me, totidem audiet, atque Respicere ignoto discet pendentia tergo. Horat. Stoice, post damnum sic vendas omnia pluris, 300 Qua me stultitia, quoniam non est genus unum, Insanire putas ? Ego nam videor mihi sanus. Dam. Quid? caput abscissum manibus cum portat Agave Gnati infelicis, sibi tum furiosa videtur? Horat. Stultum me fateor, (liceat concedere veris,) 305 Atque etiam insanum ; tantum hoc edissere, quo me Aegrotare putes animi vitio ? Dam. Accipe : primum Aediftcas, hoc est, longos imitaris, ab imo Ad summum totus moduli bipedalis ; et idem Corpore majorem rides Turbonis in armis 310 Spiritual et incessum : qui ridiculus minus illo? An quodcumque facit Maecenas, te quoque verum est, Tantum dissimilem, et tanto certare minorem ? 283 quiddam 292 medieusque 295 percussa 300 dampnum 301 quam me stultitiam e coni. 303 abscisum 303 demens cum 313 tanto dissimilem LIB. II. 3, 4 175 Absentis ranae pullis vituli pede pressis, Unus ubi eflfugit, matri denarrat, ut ingens 815 Belua cognatos eliserit. Ilia rogare : •' Quantane ? num tantum," sufflans se, " magna fuisset ? " " Major diraidio." " Num tantum ? " Cum magis atque Se magis inflaret, " Non, si te ruperis," inquit, '* Par eris." Ilaec a te non multum abludit imago. 320 Adda poemata nunc, hoc est, oleum adde camino ; Quae si quis sanus fecit, sanus facis et tu. Non dico horrendam rabiem — Horat. Jam desine I — Dam. Cultum Majorem censu — Horat. Teneas, Damasippe, tuis te. 0 major tandem parcas, insane, minor! I 325 lY. Horat. Unde et quo Catius ? Cat. Non est mihi tempus aventi Ponere signa novis praeceptis, qualia vincant Pythagoran Anytique reum doctumque Platona. Horat. Peccatum fateor, cum te sic tempore laevo Interpellirim ; sed des veniam bonus, oro. 5 Quod si interciderit tibi nunc aliquid, repetes mox, Sive est naturae hoc sive artis, mirus utroque. Cat. Quin id erat curae, quo pacto cuncta tenerem, Utpote res tenues, tenui sermone peractas. Horat. Ede hominis nomen, simul et, Romanus an hospes. 10 Cat. Ipsa memor praecepta canam, celabitur auctor. Longa quibus facies ovis erit, ilia memento, Ut suci melioris et ut magis alba rotundis, Ponere ; namque marem cohibent callosa vitellum. Caule suburbano qui siccis crevit in agris 15 Dulcior ; irriguo nihil est elutius horto. Si vespertinus subito te oppresserit hospes, Ne gallina malum responset dura palato, 318 tanto 322 facit, et sanus facies tu 2 vincunt, vincent 11 ipse 13 alma e cowt. 176 HORATI SATIRARVM Doctus eris vivam mixto mersare Falerno ; Hoc teneram faciei. Pratensibus optima fungis 20 Natura est ; aliis male creditur. Ille salubres Aestates peraget, qui nigris prandia moris Finiet, ante gravem quae legerit arbore solem. Aufidius forti miscebat mella Falerno, Mendose, quoniam vacuis coramittere venis 25 Nil nisi lene decet ; leni praecordia mulso Prolueris melius. Si dura morabitur alvus, Mitulus et viles pellent obstantia conchae Et lapathi brevis herba, sed albo non sine Coo. Lubrica nascentes implent conchylia lunae ; 30 Sed non omne mare est generosae fertile testae ; Murice Baiano melior Lucrina peloris, Ostrea Circeiis, Miseno oriuntur echini, Pectinibus patulis jactat se molle Tarentum. Nee sibi cenarum quivis temere arroget artem, 35 Non prius exacta tenui ratione saporum ; Nee satis est cara pisces averrere mensa Ignarum quibus est jus aptius et quibus assis Languidus in cubitum jam se conviva reponet. Umber et iligna nutritus glande rotundas 40 Curvat aper lances carnem vitantis inertem ; Nam Laurens mains est, ulvis et arundine pinguis. Vinea submittit capreas non semper edules. Fecundae leporis sapiens sectabitur armos. Piscibus atque avibus quae natura et foret aetas, 45 Ante meum nulli patuit quaesita palatum. Sunt quorum ingenium nova tantum crustula promit. Nequaquam satis in re una consumere curam, Ut si quis solum hoc, mala ne sint vina, laboret, Quail perfundat pisces securus olivo. ^^ Massica si caelo supponas vina sereno, Nocturna, si quid crassi est, tenuabitur aura, Et decedet odor nervis inimicus ; at ilia Integrum perdunt lino vitiata saporem. 37 avertere 39 reponit 41 curvet 42 harundine 44 fecundi 51 suppones LIB. II. 4 177 Surrentiiia vafer qui miscet faece Falerna 65 Vina, columbino limum bene colligit ovo, Quatenus ima petit volvens aliena vitellus. Tostis marcentem squillis reereabis et Afra Potorem cochlea : nam lactuca innatat acri Post vinum stonaacho ; perna magis ac magis hillis 60 Flagitat immorsus refici ; quin omnia malit, Quaecumque immundis fervent allata popinis. Est operae pretium duplicis pernoscere juris Naturam. Simplex e dulci constat olivo, Quod pingui miscere mero muriaque decebit, 65 Non alia quam qua Byzantia putuit orca. Hoc ubi confusum sectis inferbuit herbis Corycioque croco sparsum stetit, insuper addes Pressa Yenafranae quod baca remisit olivae. Picenis cedunt pomis Tiburtia suco ; TO Nam facie praestant. Yenucula convenit ollis ; Rectius Albanam fumo duraveris uvam. Hanc ego cum malis, ego faecem primus et allec, Primus et invenior piper album cum sale nigro Incretum puris circumposuisse catillis. T5 Immane est vitium dare milia terna macello Angustoque vagos pisces urgere catino. Magna movet stomacbo fastidia, sen puer unctis Tractavit calicem manibus, dum furta ligurrit, Sive gravis veteri craterae limus adhaesit. 80 Vilibus in scopis, in mappis, in scobe quantus Consistit sumptus ? Neglectis, flagitium ingens. Ten' lapides varios lutulenta radere palma Et Tyrias dare circum inluta toralia vestcs, Oblitum, quanto curam sumptumque minorem 85 Haec habeant, tanto reprehendi justius illis Quae nisi divitibus nequeant contingere mensis ? W Eorat. Docte Cati, per amicitiam divosque rogatus, Ducere me auditum, perges quocumque, memento. 67 qnatinus 57 pctat 61 in morsus 69 bacca 70 suoco 73 haleo F., J. 78 movent 78 stomachum 79 frusta 79 ligurit 84 illota 87 ncquount Hor. 12 178 HORATI SATIRARVM Nam quamvis memori referas mihi pectore cuncta, 90 Non tamen interpres tautundem juveris. Adde Yoltum habitumque hominis, quern tu vidisse beatus Non magni pendis, quia contigit ; at mihi cura Non mediocris inest, fontes ut adire remotos Atque haurire queam vitae praecepta beatae. 95 Ulixes. Hoc quoque, Tiresia, praeter narrata petenti Responde, quibus amissas reparare queam res Artibus atque modis. Quid rides ? Tiresias. Jamne doloso Non satis est Ithacam revehi patriosque penates " Aspicere ? Ulix. O nulli quicquam mentite, vides ut 5 Nudus inopsque domum redeam, te vate ; neque illic Aut apotheca precis intacta est aut pecus ; atqui Et genus et virtus, nisi cum re, vilior alga est. Tir. Quando pauperiem, missis ambagibus, horres, Accipe qua ratione queas ditescere. Turdus 10 Sive aliud privum dabitur tibi, devolet illuc Res ubi magna nitet domino sene ; dulcia poma Et quoscumque feret cultus tibi fundus honores, Ante Larem gustet venerabilior Lare dives ; Qui quamvis perjurus erit, sine gente, cruentus 15 Sanguine fraterno, fugitivus, ne tamen illi Tu comes exterior, si postulet, ire recuses. Ulix, Utne tegam spurco Damae latus ? Hand ita Trojae Me gessi, certans semper melioribus. Tir. Ergo Pauper eris. Ulix. Fortem hoc animum tolerare jubebo ; 20 Et quondam majora tuli. Tu protinus, unde Divitias aerisque ruam die, augur, acervos. Tir. Dixi equidem et dico : captes astutus ubique Testamenta senum, neu, si vafer unus et alter 90 referas memori 3 dolose pauci 18 visne 18 haut 22 eruam gloasema LIB. II. 5 179 Insidiatorem praeroso fugerit hamo, 25 Aut spem deponas aut ariem illusus omittas. Magna minorve foro si res certabitar olim, Vivet uter locuples siue gnatis, improbus, ultro Qui nielioreiu audax vocet in jus, illius esto Defensor ; fama civem causaque priorem 30 Sperne, domi si gnatus erit fecundave conjunx. " Quinte," puta, aut " Publi," (gaudent praenomine molles Auriculae) " tibi me virtus tua fecit amicum ; Jus an cops novi, causas defendere possum , Eripiet quivis oculos citius mihi, quam te 35 Contemptum cassa nuce pauperet ; haec mea cura est, Ne quid tu perdas, neu sis jocus." Ire domum atque Pelliculam curare jube ; fi cognitor ipse. Persta atque obdura, seu rubra Canicula findet Infantes statuas, seu pingui tentus omaso 40 Furius hibernas cana nive conspuet Alpes. " Xonne vides," aliquis cubito stantem prope tangens Inquiet, " ut patiens ! ut amicis aptus ! ut acer 1 " Plures adnabunt thunni et cetaria crescent. Si cui praeterea validus male filius in re 45 raeclara sublatus aletur, ne manifestum Caelibis obsequium nudet te, leniter in spem Adrepe officiosus, ut ct scribare secundus Heres, et, si quis casus puerum egerit Oreo, In vacuum venias : perraro haec alea fallit. 50 Qui testamentura tradet tibi cumque legendum, Abnuere et tabulas a te removere memento. Sic tamen, ut limis rapias, quid prima secundo Cera velit versu ; solus multisne coheres, Veloci percurre oculo. Plerumque recoctus 55 IBcriba ex quinqucviro corvum deludet hiantem, Daptatorque dabit risus Nasica Corano. Ulix. Num fur is ? an prudens ludis me obscura canendo ? Tir. 0 Laertiade, quicquid dicam aut erit aut non i 180 HORATI SATIRARVM Divinare etenim magnus mihi donat Apollo. 60 Ulix. Quid tamea ista velit sibi fabula, si licet, ede. Tir. Tempore quo juveiiis Parthis horrendus, ab alto Demissum genus Aenea, tellure marique Magnus erit, forti nubet procera Corano Filia Nasicae, metuentis reddere soldum. 65 Turn gener hoc faciet : tabulas socero dabit atque Ut legat orabit ; multum Nasica negatas Accipiet tandem et tacitus leget, invenietque Nil sibi legatum praeter plorare suisque. Illud ad haec jubeo: mulier si forte dolosa 70 Libertusve senem delirum temperet, illis Accedas socius ; laudes, lauderis ut absens ; Adjuvat hoc quoque, sed vincit longe prius ipsum Expugnare caput. Scribet mala carraina vecors : Laudato. Scortator erit : cave te roget ; ultro 75 Penelopam facilis potiori trade. Ulix. Putasne ? Perduci poterit tarn frugi tamque pudica, Quam nequiere proci recto depellere cursu ? Tir. Venit enim, magnum donandi parca, juventus, Nee tantum veneris, quantum studiosa culinae. 80 Sic tibi Penelope frugi est, quae si semel uno De sene gustarit tecum partita lucellum, Ut canis a corio numquam absterrebitur uncto. Me sene quod dicam factum est : anus improba Thebis Ex testamento sic est elata : cadaver 85 Unctum oleo largo nudis humeris tulit heres, Scilicet elabi si posset mortua ; credo, Quod nimium institerat viventi. Cautus adito, Neu desis operae, neve immoderatus abundes. Difficilem et morosum offendet garrulus ; ultra 90 Non etiam sileas ; Davus sis comicus, atque Stes capite obstipo, multum similis metuenti. Obsequio grassare ; mone, si increbuit aura, Cautus uti velet carum caput ; extrahe turba 73 vincet 74 scribit 76 Penelopem 83 exterrebitur 87 elabi sic, ut labi sic 90 oiFendes B. com. 90 ultro 90 diatinguunt alii garrulus ultra {uel ultro) ; 93 increpuit LIB. II. 6, 6 181 Oppositis bumeris ; aurem substringe loquaci. 95 Importunus amat laudari ; donee " Ohe jam I " Ad caelum manibus sublatis dixerit, urge, Crescentem tumidis infla sermonibus utrem. Cum te servitio longo curaque lev^rit, Et certum vigilans, Quartae sit partis Ulixes, 100 Audieris, heres : " Ergo nunc Dama sodalis Nusquam est? Unde mihi tam fortem tamque fidelem? " Sparge subinde, et, si paulum potes, illacrimare : est Gaudia prodentem voltum celare. Sepulchrum Permissum arbitrio sine sordibus exstrue ; funus 105 Egregie factum laudet vicinia. Si quis Forte coheredum senior male tussiet, huic tu Die, ex parte tua seu fundi sive domus sit Emptor, gaudentem nummo te addicere. — Sed me Imperiosa trahit Proserpina: vive valequel 110 VI. Hoc erat in votis : modus agri non ita magnus, Hortus ubi et teeto vicinus jugis aquae fons Et paulum silvae super his foret. Auctius atque Di melius fecere. Bene est. Nil amplius oro, Maia nate, nisi ut propria haec mihi munera faxis. 5 Si neque majorem feci ratione mala rem, Nee sum faeturus vitio culpave minorem ; Si veneror stultus nihil horum : " 0 si angulus ille Proximus accedat, qui nunc denormat agellum I O si urnam argenti fors quae mihi monstret, ut illi, 10 Thesauro invento qui mercennarius agrum Ilium ipsum mercatus aravit, dives amico Hercule I " si quod adest gratum juvat, hac prece te ore: Pingue peeus domino facias et cetera praeter Ingenium, utque soles, eustos mihi maximus adsis 1 15 Ergo ubi me in montes et in arcem ex urbe removi, Quid prius illustrem satiris Musaque pedestri ? 100 CBto pnuri 103 e«t omittnnt pauct 103 inlacrima ; e re est e coni. 106 landat 7 culpaque 10 qua 11 mercenarius 182 , HORATI SATIRARVM Nec mala me ambitio perdit nee plumbeus Auster Autumnusque gravis, Libitinae quaestus acerbae. Matutine pater, seu Jane libentius audis, 20 XJnde homines operum primes vitaeque labores lustituunt, (sic dis placitum,) tu carminis esto Principium. Romae sponsorem me rapis. " Eia, Ne prior oflBcio quisquam respondeat, urge ! " Sive Aquilo radit terras seu bruma nivalem 25 Interiore diem gyro trahit, ire necesse est. Postmodo, quod mi obsit clare certumque locuto, Luctandum in turba et facienda injuria tardis. " Quid vis, insane, et quas res agis ? " improbus urget Iratis precibus; " tu pulses omne quod obstat, 30 Ad Maecenatem memori si mente recurras ? " Hoc juvat et melli est, non mentiar. At simul atras Yentum est Esquilias, aliena negotia centum Per caput et circa saliunt latus. " Ante secundam Roscius orabat sibi adesses ad Puteal eras." 35 " De re communi scribae magna atque nova te Orabant hodie meminisses, Quinte, reverti." " Imprimat his, cura, Maecenas signa tabellis." Dixeris, " Experiar : " " Si vis, potes," addit et instat. Septimus octavo propior jam fugerit annus, 40 Ex quo Maecenas me coepit habere suorum In numero ; dumtaxat ad hoc, quem tollere reda Vellet iter faciens, et cui concredere nugas Hoc genus : " Hora quota est ? " — " Threx est Gallina Syro par ? " — " Matutina parum cautos jam frigora mordent ; " — 45 Et quae rimosa bene deponuntur in aure. Per totum hoc tempus subjectior in diem et horam Invidiae noster. Ludos spectaverat una, Luserat in Campo : " Fortunae filius I " omnes. Frigidus a Rostris manat per compita rumor : 50 Quicumque obvius est, me consulit : " O bone, (nam te 29 quid tibi vis 29 agis omittunt 32 mentior 42 rheda 44 Thrax, Thraex 48 diatinguunt alii invidiae. Noster 48 spectaverit ,,|^ 49 luscrit LIB. II. 6 183 Scire, deos quoniam propius contingis, oportet,) Kumquid de Dacis audisti ? " " Nil equidem." " Ut tu Semper eris derisor ! " " At omnes di exagitent me, Si qaicquam." " Quid, militibus promissa Triquetra 55 Praedia Caesar, an est Itala tellure daturus? " Jurantem me scire nihil mirantur, ut unum Scilicet egregii mortalem altique silenti. Perditur haec inter misero lux non sine votis : 0 rus, quando ego te aspiciam ? quandoque licebit 60 Nunc veterum libris, nunc somno et inertibus horis Ducere sollicitae jucunda oblivia vitae ? O quando faba Pythagorae cognata simulque TJncta satis pingui ponentur oluscula lardo ? O noctes cenaeque deum I quibus ipse meique 65 Ante Larem proprium vescor vernasque procaces Pasco libatis dapibus. Prout cuique libido est, Siccat inaequales calices conviva, solutus Legibus insanis, seu quis capit acria fortis Pocula, seu modicis uvescit laetius. Ergo 70 [ Sermo oritur, non de villis domibusve alienis. Nee male necne Lepos saltet ; sed quod magis ad nos Pertinet et nescire malum est agitamus : utrumne Divitiis homines an sint virtute beati ; Quldve ad amicitias, usus rectumne, trahat nos ; T5 Et quae sit natura boni, summumque quid ejus. Cervius haec inter vicinus garrit aniles Ex re fabellas. Si quis nam laudat Arelli Sollicitas ignarus opes, sic incipit: " Olim Rusticus urbanum murem mus paupere fertur 80 Accepisse cavo, veterem vetus hospes amicum, Asper et attentus quaesitis, ut tamen artum Solveret hospitiis animum. Quid multa? neque ille Sepositi ciceris nee longae invidit avenae, Aridum et ore ferens acinum semesaque lardi 85 Frusta dedit, cupiens varia fastidia cena 57 miratar 62 iocunda 70 humescit 78 nam si quia 83 illi° 184 HORATI SATIRARVM Yincere tangentis male singula dente superbo ; Cum pater ipse domus palea porrectus in horna Esset ador loliumque, dapis meliora relinquens. Tandem urbanus ad hunc : ' Quid te juvat,' inquit, * amice, 90 Praerupti nemoris patientem vivere dorso ? Vis tu homines urbemque feris praeponere silvis ? Carpe viam, mihi crede, comes, terrestria quando Mortales animas vivunt sortita, neque ulla est Aut magno aut parvo leti fuga : quo, bone, circa, 95 Dum licet, in rebus jucundis vive beatus, Vive memor quam sis aevi brevis.' Haec ubi dicta Agrestem pepulere, domo levis exsilit ; inde Ambo propositum peragunt iter, urbis aventes Moenia nocturni subrepere. Jamque tenebat 100 Nox medium caeli spatium. cum ponit uterque In locuplete domo vestigia, rubro ubi cocco Tincta super lectos canderet vestis eburnos, Multaque de magna superessent fercula cena. Quae procul exstructis inerant hesterna canistris. 105 Ergo, ubi purpurea porrectum in veste locavit Agrestem, veluti succinctus cursitat hospes Continuatque dapes, nee non verniliter ipsis Eungitur officiis, praelambens omne quod aflfert. Ille Cubans gaudet mutata sorte bonisque 110 Rebus agit 1 actum convivam, cum subito ingens Valvarum strepitus lectis excussit utrumque. Currere per totum pavidi conclave, magisque Exanimes trepidare, simul domus alta Molossis Personuit canibus. Tum rusticus 'Hand mihi vita 115 Est opus hac,' ait, 'et valeas ; me silva cavusque Tutus ab insidiia tenui solabitur ervo.' " VII. Dav. Jamdudum ausculto, et cupiens tibi dicere servus Pauca, reformido. Herus. Davusne ? Dav. Ita, Davus, amicum 109 praelibens 116 valeat editore» quidam LIB. II. 7 185 Mancipium domino et frugi, quod sit satis, hoc est, Ut vitale putes. Her. Age, libertate Decembri, Quando ita majores voluerunt, utere ; narra. 5 Dav. Pars hominum vitiis gaudet constanter et urget Propositum ; pars multa natat, modo recta capessens, Interdum pravis obnoxia. Saepe notatus Cum tribus anellis, modo laeva Priscus inani, Vixit inaequalis, clavum ut mutaret in horas, 10 Aedibus ex magnis subito se conderet, unde Mundior exiret vix libertinus honeste ; Jam moechus Romae, jam mallet doctus Athenis Yivere, Yertumnis, quotquot sunt, natus iniquis. Scurra Yolanerius, postquam illi justa cheragra 15 Contudit articulos, qui pro se tolleret atque Mitteret in phimum talos, mercede diurna Conductum pavit ; quanto constantior isdem In vitiis, tanto levius miser ac prior illo, Qui jam contento, jam laxo fune laborat. 20 Her. Non dices bodie, quorsum haec tam putida tendant, Furcifer ? Dav. Ad te, inquam. Her. Quo pacto, pes- i^H sime? Dav. Laudas ^■Fortunam et mores antiquae plebis, et idem, ^^Si quis ad ilia deus subito te agat, usque recuses, Aut quia non sentis, quod clamas, rectius esse, 25 Aut quia non firmus rectum defendis, et haeres Nequiquam coeno cupiens evellere plantam. Romae rus optas ; absentem rusticus urbem Tollis ad astra levis. Si nusquam es forte vocatus Ad cenam, laudas securum olus, ac, velut usquam 30 Yinctus eas, ita te felicem dicis amasque Quod nusquam tibi sit potandum. Jusserit ad se I Maecenas serum sub lumina prima venire Convivam: " Nemon' oleum fert ocius? Ecquis Audit ? " cum magno blateras clamore fugisque. 35 Mulvius et scurrae, tibi non referenda precati, Discedunt. " Etenim fateor me," dixerit ille, 13 doctor 15 chiragra 18 idem 19 ille 20 tam contento quam 186 HORATI SATIRARVM " Duci ventre levem, nasum nidore supinor, Imbecillus, iners, si quid vis, adde, popino. Tu, cum sis quod ego et fortassis nequior, ultro 40 Insectere velut melior, verbisque decoris Obvolvas vitium ? " Quid, si me stultior ipso Quingentis empto drachmis deprenderis ? Aufer Me voltu terrere ; manum stomachumque teneto, Dum quae Crispini docuit me janitor edo. 45 Te eonjunx aliena capit, meretricula Davum. Tu cum projectis insignibus, anulo equestri Romanoque habitu, prodis ex judice Dama Turpis, odoratum caput obscurante lacerna, Non es quod simulas ? Metuens induceris, atque 50 Altercante libidinibus tremis ossa pavore. Quid refert, uri virgis ferroque necari Auctoratus eas, an turpi clausus in area, Quo te demisit peccati conscia herilis, Contractum genibus tangas caput ? Estne marito 55 Matronae peccantis in ambo justa potestas ? Cum te formidet mulier neque credat amantl, Ibis sub furcam prudens, dominoque furenti Committes rem omnem et vitam et cum corpore famam. Evasti : credo metues doctusque cavebis: 60 Quaeres quando iterum paveas, iterumque perire Possis, o totiens servus ! Quae belua ruptis, Cum semel efifugit, reddit se prava catenis ? '* Non sum moechus," ais. Neque ego, hercule, fur, ubi vasa Praetereo sapiens argentea. Tolle periclum, 65 Jam vaga prosiliet frenis natura remotis. Tune mihi dominus, rerum imperiis hominumque Tot tantisque minor, quem ter vindicta quaterque Imposita baud uraquam misera formidine privet ? Adde super, dictis quod non levins valeat : nam, TO Sive vicarius est qui servo paret, uti mos Tester ait, sen conservus, tibi quid sum ego ? Nempe Tu, mihi qui imperitas, alii servis miser, atque 42 ipse 47 annulo 56 amboa 60 doctus metuensque 69 privat 70 supradictis 70 diatinguunt alii super dictis, 72 agit 73 aliis LIB. II. 7 187 Duceris, ut nervis alienis mobile lignum. Quisnamigitur liber? Sapiens, sibi qui imperiosus, 75 Quern neque pauperies, neque mors, neque vincula terrent, Responsare cupidinibus, contemnere honores Fortis, et in se ipso totus, teres, atque rotundus, Externi ne quid valeat per leve morari, In quern manca ruit semper fortuna. Potesne 80 Ex his ut proprium quid noscere ? Quinque talenta Poscit te mulier, vexat foribusque repulsum Perfundit gelida, rureus vocat : eripe turpi Collajugo; "Liber, liber sum," die age I Non quis ; tJrget enim dominus mentem non lenis, et acres 85 Subjectat lasso stimulos, versatque negantem. Vel cum Pausiaca torpes, insane, tabella. Qui peccas minus atque ego, cum Fulvi Rutubaeque Aut Pacideiani contento poplite miror Proelia rubrica picta aut carbone, velut si 90 Re vera pugnent, feriant, vitentque moventes Arma viri ? Nequam et cessator Davus ; at ipse Subtilis veterum judex et callidus audis. Nil ego, si ducor libo fumante : tibi ingens Virtus atque animus ceuis responsat opimis ? 95 Obsequium ventris mihi perniciosius est cur? Tergo plector enim. Qui tu impunitior ilia, Quae parvo sumi nequeunt, obsonia captas ? Nempe inamarescunt epulae sine fine petitae, lllusique pedes vitiosum ferre recusant 100 Corpus. An hie peccat, sub noctem qui puer uvam Furtiva mutat strigili ; qui praedia vendit, Nil servile, gulae parens, habet? Adde, quod idem Non horam tecum esse potes, non otia recte IFonere, teque ipsum vitas, fugitivus et erro, 105 ilara vino quaerens, jam somno fallere curam : Frustra : nam comes atra premit sequiturque fugacem Her. Unde mihi lapidem ? Dav. Quorsum est opus? Her. Unde sagittas ? I ...... ,„.„„ 188 HORATI SATIRARVM Dav. Aut insanit homo, aut versus facit. Her. Ocius hinc te Ni rapis, accedes opera agro nona Sabino 1 110 Till. Horat. Ut Nasidieni juvit te cena beati ? Nam mihi quaerenti convivam dictus here illic De medio potare die. Fundan. Sic, ut mihi numquam In vita fuerit melius. Hor. Da, si grave nou est, Quae prima iratum ventrem placaverit esca. 6 Fund. In primis Lucanus aper ; leni fuit Austro Captus, ut aiebat cenae pater ; acria circum Rapula, lactucae, radices, qualia lassum Pervellunt stomachum, siser, allec, faecula Coa. His ubi sublatis puer alte cinctus acernam 10 Gausape purpureo mensam pertersit, et alter Sublegit quodcumqiie jaceret inutile quodque Posset cenantes oifendere, ut Attica virgo Cum sacris Cereris procedit fuscus Hydaspes, Caecuba vina ferens, Alcon Chium maris expers. 15 Hie herus : ** Albanum, Maecenas, sive Falernum Te magis appositis delectat, habemus utrumque." Hor. Divitias miseras ! Sed quis cenantibus una, Fundani, pulchre fuerit tibi, nosse laboro. ^und. Summus ego, et prope me Viscus Thurinus, et infra, 20 Si memini, Yarius ; cum Servilio Balatrone Vibidius, quas Maecenas adduxerat umbras ; Nomentanus erat super ipsum, Porcius infra, Ridiculus totas simul absorbere placentas. Nomentanus ad hoc, qui, si qp'^ forte lateret, 25 Indice monstraret digito : nam cetera turba, Nos, inquam, cenamus aves, conchylia, plsces, Longe dissimilem noto celantia sucum ; TJt vel continuo patuit, cum passeris atque 2 heri 4 die 5 pacaverit 9 halleo 22 quos 24 semel 24 obsorbere 27 conchilia 28 succum LIB. II. 8 189 Ingustata mihi porrexerat ilia rhombi. 30 Post hoc me docuit melimela rubere minorem Ad lunam delecta. Quid hoc iiitersit, ab ipso Audieris melius. Turn Vibidius Balatroni, " Nos nisi damnose bibimus, moriemur inulti ; " Et calices poscit majores. Yertere pallor 35 Turn parochi faciem, nil sic metuentis ut acres Potores, vel quod male dicunt liberius vel Fervida quod subtile exsurdant vina palatum. Invertunt Allifanis vinaria tota Vibidius Balatroque, secutis omnibus ; imi 40 Convivae lecti nihilum nocuere lagenis. 'O' Affertur squillas inter murena natantes In patina porrecta. Sub hoc herus " Haec gravida," inquit, " Capta est, deterior post partum carne futura. His mixtum jus est : oleo quod prima Yenafri 45 Pressit cella ; garo de sucis piscis Hiberi ,• Vino quinquenni, verum citra mare nato, Dum coquitur — cocto Chium sic convenit, ut non Hoc magis ullum aliud; — pipere albo, non sine aceto, Quod Methymnaeam vitio mutaverit uvam. 50 Erucas virides, inulas ego primus amaras Monstravi incoquere ; inlutos Curtillus echinos, Ut melius muria quod testa marina remittal." Interea suspensa graves aulaea ruinas In patinam fecere, trahentia pulveris atri Quantum non Aquilo Campanis excitat agris. Nos majus veriti, postquam nihil esse pericli Sensimus, erigimur: ilufiis posito capite, ut si Filius immaturus obisset, flere. Quis esset Finis, ni sapiens sic Nomentanus amicum Tolleret: " Heu» Fortuna, quis est crudelior in no^ I^^e deus? Ut «temper gaudes illudere rebus Hpumanisl" Varius mappa compescere risum ^^ix poterat. Balatro suspendens omnia naso, 34 moriamur 40 imig 42 mura quam 53 remittit 190 HORATI SATIRARVM LIB. II. 8 " Haec est condicio vivendi," aiebat, " eoque 65 Responsura tuo numquam est par fama labori. Tene, ut ego accipiar laute, torquerier omni Sollicitudine districtum, ne panis adustus, Ne male conditum jus apponatur, ut omnes Praeeincti recte pueri comptique ministrent 1 TO Adde hos praeterea casus, aulaea ruant si, Ut modo ; si patinam pede lapsus frangat agaso. Sed convivatoris, uti ducis, ingenium res Adversae nudare solent, celare seeundae." Nasidienus ad haec: " Tibi di quaecumque preceris 75 Commoda dent I Ita vir bonus es convivaque comis ; " Et soleas poscit. Turn in lecto quoque videres Stridere secreta divisos aure susurros. Hor. Nullos his mallem ludos spectasse ; sed ilia Redde, age, quae deinceps risisti. Fund.Y\h\6.\\x?, dum 80 Quaerit de pueris, num sit quoque fracta lagena. Quod sibi poscenti non dantur pocula, dumque Ridetur fictis rerum Balatrone secundo, Nasidiene, redis mutatae frontis, ut arte Eniendaturus fortunam ; deinde secuti 85 Mazonorao pueri magno discerpta ferentes Membra gruis sparsi sale multo, non sine farre, Pinguibus et ficis pastum jecur anseris albae, Et leporum avolsos, ut multo suavius, armos, Quam si cum lumbis quis edit. Tum pectore adusto 90 Vidimus et merulas poni et sine clune palumbes, Suaves res, si non causas narraret earum et Naturas dominus ; quem nos sic fugimus ulti, 9f I Q. HORATI FLACCI EPISTVLARVM LIBER PRIMVS Prima dicte mihi, summa dicende Camena. Spectatum satis et donatum jam rude quaeris, Maecenas, iterum antique me includere ludo. Non eadem est aetas, non mens. Veianius, armis Hereulis ad postem fixis, latet abditus agro, 5 Ne populum extrema totiens exoret arena. Est mihi purgatam crebro qui personet aurem : ** Solve senescentem mature sanus equura, ne Peccet ad extremum ridendus et ilia ducat ! " None itaque et versus et cetera ludicra pono ; 10 Quid verum atque decens, euro et rogo, et omnis in hoc sum; Condo et compono quae mox depromcre possim. Ac ne forte roges quo me duce, quo lare tuter: Nullius addictus jurare in verba magistri, Quo me cumque rapit tempestas, deferor hospes, 15 Nunc agilis fio et mersor civilibus undis, ^^'irtutis verae custos rigidusque satelles ; ^^Kunc in Aristippi furtim praecepta relabor, ^HSt mihi res, non me rebus, subjungere conor. ^^onga dies ut opus debentibus, ut piger annus 20 ^Vupillis quos dura premit custodia matrum, ■ 20 «ic Q. 191 192 HORATI EPISTVLARVM Sic mihi tarda fluunt ingrataque tempora, quae spem Consiliumque morantur agendi gnaviter id quod Aeque pauperibus prodest, locupletibus aeque, Aeque neglectum pueris senibusque nocebit. 25 Restat ut his ego me ipse regam solerque elementis. Non possis oculo quantum contendere Lynceus, Non tame.i idcirco contemnas lippus inungi ; Nee, qu'a desperes invicti membra Glyconis, Nodosa corpus nolis prohibere cheragra. 30 Est quadam prodire tenus, si non datur ultra. Fervet avaritia raiseroque cupidine pectus : Sunt verba et voces, quibus hunc lenire dolorem Possis et magnam morbi deponere partem. Laudis amore tumes : sunt certa piacula, quae te 35 Ter pure lecto poterunt recreare libello. Invidus, iracundus, iners, vinosus, amator, Nemo adeo ferus est ut non mitescere possit, Si raodo culturae patientem commodet aurem. Virtus est vitium fuJota refert meretricis acumina, saepe catellam, 55 Saepe periscelidem raptara sibi flentis, uti mox Nulla fides damnis verisque doloribus adsit. Nee semel irrisus triviis attollere curat Fracto crure planum, licet illi plurima manet Lacrima, per sanctum juratus dicat Osirim : 60 " Credite, non ludo ; crudeles, tollite clauduml" " Quaere peregrmum," vicinia rauca reclamat. XYIII. Si bene te novi, metues, liberrime Lolli, Scurrantis speciem praebere, professua amicum. Ut matrona meretrici dispar erit atque Discolor, infido scurrae distabit amicus. Est huic diversum vitio vitium prope majus, 5 Asperitas agrestis et inconcinna gravisque, Quae se commendat tonsa cute, dentibus atris, Dum volt libertas dici mera veraque virtus. Virtus est medium vitiorum et utrimque rednctum. Alter, in obsequiura plus aequo pronus et imi 10 Derisor lecti, sic nutum divitis horret, Sic iterat voces et verba cadentia tollit, Ut puerum saevo credas dictata magistro Reddere, vel partes mimum tractare secundas ; Alter rixatur de lana saepe caprina, 15 15 rixatua 216 HORATI EPISTVLARVM Propugnat nugis armatus : " Scilicet ut non Sit mi ill prima fides, et vere quod placet ut non Acriter elatrem ! Pretium aetas altera sordet." Ambigitur quid enim ? Castor sciat an Dolichos plus ; Brundisium Minuci melius via ducat an Appi. 20 Quem damnosa Venus, quera praeceps alea nudat, Gloria quem supra vires et vestit et unguit, Quem tenet argenti sitis importuna famesque, Quem paupertatis pudor et fuga, dives amicus Saepe decern vitiis instructior odit et horret, 25 Aut, si non odit, regit, ac veluti pia mater Plus quam se sapere et virtutibus esse priorem Volt, et ait prope vera : ** Meae (contendere noli I) Stultitiam patiuntur opes ; tibi parvula res est : Arta decet sanum comitem toga ; desine mecum 30 Certare.'^ Eutrapelus cuicumque nocere volebat Vestimenta dabat pretiosa : beatus enim jam Cum pulchris tunicis sumet nova consilia et spes, Dormiet in lucem, scorto postponet honestum OflBcium, nummos alienos pascet, ad imum 35 Threx erit aut olitoris aget mercede caballum. Arcanum neque tu scrutaberis illius umquam, Commissumque teges et vino tortus et ira. Nee tua laudabis studia aut aliena reprendes, Nee, cum venari volet ille, poemata panges. 40 Gratia sic fratrum geminorum, Amphionis atque Zethi, dissiluit, donee suspecta severo Conticuit lyra. Fraternis cessisse putatur Moribus Ampbion: tu cede potentis amici Lenibus imperils, quotiensque educet in agros 45 Aetolis onerata plagis jumenta canesque, Surge et inbumanae senium depone Camenae, Cenes ut pariter pulmenta laboribus empta ; Romanis sollemne viris opus, utile famae Vitaeque et membris, praesertira cum valeas et 50 Vel cursu superare canem vel viribus aprum Possis, Adde, virilia quod speciosius arma 22 ungit 28 agit 35 numos 36 Thrax 37 ullius 40 pangas 45 quotiesque LIB. I. 18 217 Non est qui tractet : scis, quo clamore coronae Proelia sustineas carapestria ; denique saevam Militiam puer et Cantabrica bella tulisti 55 Sub duce qui templis Parthorum signa refigit Nunc, et, si quid abest, Italls adjudicat armis. Ac, (ne te retrahas et inexcusabilis absis,) Quamvis nil extra numerum fecisse modumque Curas, interdura nugaris rure paterno ; 60 Partitur lintres exercitus ; Actia pugna Te duce per pueros hostili more refertur ; Adversarius est frater, lacus Hadria, donee Alterutrum velox Victoria fronde coronet. Consentire suis studiis qui crediderit te, 65 Fautor utroque tuum laudabit pollice ludum. Protinus ut moneam, (si quid monitoris eges tu,) Quid de quoque viro et cui dicas, saepe videto. Percontatorem fugito, nam garrulus idem est, Nee retinent patulae commissa fideliter aures, fO Et semel emi^sum volat irrevocabile verbum. Qualem commendes etiam atque etiam aspice, ne mox Incutiant aliena tibi peccata pudorem. Fallimur et quondam non dignum tradimus : ergo Quem sua culpa premet, deceptus omitte tueri, 75 Ut penitus notum, si temptent crimina, serves Tuterisque tuo fidentem praesidio ; qui Dente Theonino cum circumroditur, ecquid Ad te post paulo ventura pericula sentis ? Nam tua res agitur, paries cum proximus ardet, 80 Et neglecta solent incendia sumere vires. Dulcis inexpertis cultura potentis amici : Expertus metuit. Tu, dum tua navis in alto est, Hoc age, ne niutata retrorsum te ferat aura. Oderunt hilarem tristes, tristemque jocosi, 86 Sedatum celeres, agilem navumque remissi ; Potores [bibuli media de nocte Falerni Oderunt] porrecta negantem pocula, quamvis Nocturnos jures te formidare tepores. 58 abBtes Bfntlein$ 83 metuet 86 gnavumque 89 rapore» 218 HORATI EPISTVLARVM Deme supercilio nubem ; plerumque modestus 90 Occupat pbscuri speciem, taciturnus acerbi. Inter cuncta leges et percontabere doctos, Qua ratione queas traducere leniter aevum ; Niim te semper inops agitet vexetque cupido, Num pavor et rerum mediocriter utilium spes ; 95 Virtutem doctrina paret, naturane donet ; Quid minuat curas, quid te tibi reddat amicum ; Quid pure tranquillet, honos an dulee lucellum, An seeretum iter et fallentis semita vitae. Me quotiens reficit gelidus Digentia rivus, 100 Quern Mandela bibit, rugosus frigore pagus, Quid sentire putas ? quid credis, amice, precari ? Sit mihi quod nunc est, etiam minus ; et mihi vivam Quod superest aevi, si quid superesse volunt di ; Sit bona librorum et provisae frugis in annum Copia, neu fluitem dubiae spe pendulus horae I Sed satis est orare Jovem quae ponit et aufert : Det vitam, det opes ; aequum mi animum ipse parabo. XIX Prisco si credis, Maecenas docte, Cratino, Nulla placere diu nee vivere carmina possunt Quae scribuntur aquae potoribus. Ut male sanos Ascripsit Liber Satyris Faunisque poetas, Vina fere dulces oluerunt mane Camenae. 6 Laudibus arguitur vini vinosus Homerus ; Ennius ipse pater numquam nisi potus ad arma Prosiluit dicenda. " Forum putealque Libonis Mandabo siccis, adimam cantare severis : " Hoc simul edixi, non cessavere poetae 10 Nocturne certare mero, putere diurno. Quid, si quis voltu torvo ferus et pede nudo Exiguaeque togae simulet textore Catonem, Virtutemne repraesentet moresque Catonis ? 94, 95 ne — ne, non — non 107 haec satis 107 lovem qui 107 donat et 10 edixit LIB. I. 19 219 Rupit larbitam Timagenis aemula lingua, 15 Dum studet urbanus tenditque disertus haberi. Decipit exemplar vitiis imitabile ; quod si Pallerem casu, biberent exsangue cuminum. 0 imltatores, servum pecus, ut mihi saepe Bilem, saepe jocum vestri movere tumultus ! 20 Libera per vacuum posui vestigia princeps, Non aliena meo pressi pede. Qui sibi fidit, Dux regit examen. Parios ego primus iambos Ostendi Latio, numeros animosque secutus Archilochi, non res et agentia verba Lycamben. ^ Ac ne me foliis ideo brevioribus ornes, Quod timui mutare modos et carminis artem, Temperat Archilochi Musam pede mascula Sappho, Temperat Alcaeus, sed rebus et ordine dispar, Nee socerum quaerit quem versibus oblinat atris, 30 Nee sponsae laqueam famoso carmine nectit. Ilunc ego^ non alio dictum prius ore, Latinus Valgavi fidicen ; juvat immemorata ferentem Ingenuis oculisque legi manibusque teneri. Scire velis, mea cur ingratus opuscula lector 35 Laudet ametque domi, premat extra limen iniquus? Non ego ventosae plebis suffragia venor Impensis cenarum et tritae munere vestis ; Non ego, nobilium scriptorum auditor et ultor, Grammaticas ambire tribus et pulpita dignor: 40 Hinc illae lacrimae. " Spissis indigna theatris Scripta pudet recitare et nugis addere pondus," Si dixi : " Rides," ait, "et Jovis auribus ista Servas ; fidis enim manare poetica mella Te solum, tibi pulcher." Ad haec ego naribus uti 45 Formido, et, luctantis acuto ne secer ungui, " Displicet iste locus," clamo, et diludia posco. Ludus enim genuit trepidum certamen et iram, Ira truces inimicitias et funebre bellum. 15 coena 22 fidet 23 reget 32 Latinis 39 adiutor 46 ungue 220 HORATI EPISTVLARVM LIB. I. 20 XX. Yertumnum Janumque, liber, spectare videris, Scilicet ut prostes Sosiorain pumice mundus. Odisti claves et grata sigilla pudico ; Paucis osteadi gemis et communia laudas, Non ita nutritus, Fuge, quo descendere gestis. 5 Non erit emisso reditus tibi. " Quid miser egi? Quid volui ? " dices, ubi quis te laeserit ; et scis In breve te cogi, cum plenus languet amator. Quod si non odio peccantis desipit augur, Carus eris Romae, donee te deserat aetas ; 10 Contrectatus ubi manibus sordescere volgi Coeperis, aut tineas pasces taciturnus inertes, Aut fugies Uticam, aut vinctus mitteris Ilerdam. Ridebit monitor non exauditus, ut ille. Qui male parentem in rupes protrusit asellum 15 Iratus : quis enim invitum servare laboret ? Hoc quoque te manet, ut pueros elementa docentem Occupet extremis in vicis balba senectus. Cum tibi sol tepidus plures admoverit aures, Me, libertino natum patre et in tenui re, 20 Majores pennas nido extendisse loqueris, Ut, quantum generi demas, virtutibus addas ; Me primis urbis belli placuisse domique ; Corporis exigui, praecanum, solibus aptum, Irasci celerem, tamen ut placabilis essem. 25 Forte meum si quis te percontabitur aevum. Me quater undenos sciat implevisse Decembres, Collegam Lepidum quo duxit Lollius anno. 7 quid a, qui 10 deseret 13 unctuf» 26 percunctabitur Q. HORATI FLACCI EPISTVLAEVM LIBER SECVNDVS Cum tot sustineas et tanta negotia solas, Res Italas armis tuteris, moribus ornes, Legibus emendes, in publica commoda peccem, Si longo sermone merer tua tempera, Caesar. Romulus et Liber pater et cum Castere Pollux, 5 Post ingentia facta deorum in templa recepti, Dum terras hominumque colunt genus, aspera bella Componunt, agros assignant, oppida condunt, Ploravere suis nen respendere faverem Speratum meritis. Diram qui contudit hydram 10 Notaque fatal i portenta labore subegit, Comperit invidiam supremo fine domari. Urit enim fulgore suo, qui praegravat artes Infra se positas ; exstinctus amabitur idem. Praesenti tibi maturos largimur honores, 15 Jurandasque tuum per nomen ponimus aras, Nil oriturum alias, nil ortum tale fatentes. Sed tuus hie populus, sapiens et Justus in uno, Te nostris ducibus, te (Irais anteferendo, Cetera nequaquam simili ratione modoque 20 Aestimat, et, nisi quae terris semota suisque Temporibus defuncta videt, fastidit et odit. Sic fautor veterum, ut tabulas peccare vetantes, 7 cum 16 nuinen 17 nihil ortum 19 Qraiia 221 222 HORATI EPISTVLARVM Quas bis quinque viri sanxerunt, foedera regum Vel Gabiis vel cum rigidis aequata Sabinis, 25 Pontificum libros, annosa volumina vatum, Dictitet Albano Musas in moule locutas. - Si, quia Graecorum sunt autiquissima quaeque Scripta vel optima, Roraani pensantur eadem Scriptores trutina, non est quod multa loquamur: 30 'Nil intra est oleam, nil extra est in nuce duri ; Venimus ad summum fortunae ; pingimus atque Psallimus et luctamur Achivis doetius unetis. Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, Scire velim chartis pretium quotus arroget annus. 35 Scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter Perfectos veteresque referri debet, an inter Tiles atque novos ? Excludat jurgia finis I " Est vetus atque probus, centum qui perficit annos." Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, 40 Inter quos referendus erit? veteresne poetas, An quos et praesens et postera respuat aetas ? " Iste quidem veteres inter ponetar honeste, Qui vel mense brevi vel toto est junior anno." IJtor permisso, caudaeque pilos ut equinae 45 Paulatim vello et demo unum, demo etiam unum, Dum cadat, elusus ratione mentis acervi. Qui redit in fastos et virtutem aestimat annis, Miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit. Ennius, et sapiens et fortis et alter Homerus, 50 Ut critici dicunt, leviter curare videtur Quo promissa cadant et somnia Pythagorea. Naevius in manibus non est et mentibus haeret Paene recens? Adeo sanctum est vetus omne poema. Ambigitur quotiens uter utro sit prior, aufert 55 Pacuvius docti famam senis, Accius alti, Dicitur Afrani toga convenisse Menandro, Plautus ad exemplar Siculi properare Epicharmi, Vincere Caecilius gravitate, Terentius arte. Hos ediscit et hos arto stipata theatro 60 28 Graiorum 29 pensentur 37 veteresne 42 respuit, respuet 46 et item 47 cadet 56 Attius I LIB. II. 1 223 Spectat Roma potens ; habet hos numeratque poetas Ad nostrum tempus Livi scriptoris ab aevo. Interdum volgus rectum videt, est ubi peccat. Si veteres ita miratur laudatque poetas TJt nihil anteferat, nihil illis comparet, errat ; 65 Si quaedam nimis antique, si pleraque dure Dice re credit eos, ignave raulta fatetur, Et sapit et mecum facit et Jove judicat aequo. Non equidem insector delendave carmina Livi Esse reor, memini quae plagosum mihi parvo 70 OrbUium dictare ; sed emendata videri Pulchraque et exactis minimum distantia miror ; Inter quae verbum emicuit si forte decorum, et Si versus paulo concinnior unus et alter, Injuste totum ducit venditque poema. 15 Indignor quicquam reprehendi, non quia crasse Compositum illepideve putetur, sed quia nuper ; Nee veniam antiquis, sed honorem et praemia posci. Recte necne crocum floresque perambulet Attae Fabula si dubitem, clament periisse pudorem 80 Cuncti paene patres, ea cum reprehendere coner Quae gravis Aesopus, quae doctus Roscius egit : Vel quia nil rectum, nisi quod placuit sibi, ducunt, Vel quia turpe putant parere minoribus, et quae Imberbes didicere, senes perdenda fateri. 85 Jam Saliare Numae carmen qui laudat, et illud, Quod mecum ignorat, solus volt scire videri, Ingeniis non ille favet plauditque sepultis, Nostra sed impugnat, nos nostraque lividus odit. Quod si tarn Graecis novitas invisa fuisset 90 Quam nobis, quid nunc esset vetus ? aut quid haberet Quod legeret tereretque viritim publicus usus ? TJt primum positis nugari Graecia bellis Coepit et in vitium fortuna labier aequa, Nunc athletarum studiis, nunc arsit equorum, 95 Marmoris aut oboris fabros aut aeris amavit, 61 muneratquc 67 cedit 69 dclendaquo 73 et omit, 77 inlep!de [ue 92 Qulrtum c com. 224 HORATI EPISTVLARVM Suspendit picta voltum mentemque tabella, Nunc tibicinibus, nunc est gavisa tragoedis; Sub nutrice puella velut si luderet infans, Quod cupide petiit, mature plena reliquit. 100 Quid placet aut odio est, quod iion mutabile^, credas ? Hoc paces habuere bouae ventique secundi: Roniae dulce diu fuit et sollemne reclusa Mane domo vigilare, clienti promere jura, Cautos nominibus rectis expendere nummos, 105 Majores audire, minori dicere, per quae Crescere res posset, minui damnosa libido. Mutavit mentem populus levis, et calet uno Scribendi studio ; pueri patresque severi, Fronde comas vincti, cenant et carmina dictant. 110 Ipse ego, qui nullos me affirmo scribere versus, Invenior Parthis mendacior, et prius orto Sole vigil calamum et chartas et scrinia posco. Navem agere ignarus navis timet ; abrotonum aegro Nonaudet, nisi qui didicit, dare ; quod medicorumest 115 Promittunt medici ; tractant fabrilia fabri : Scribimus indocti doctique poemata passim. Hie error tamen et levis haec insania quantas Virtutes habeat, sic coUige : vatis avarus Non temere est animus ; versus amat, hoc studet unum ; Detrimenta, fugas servorum, incendia ridet ; 121 Non fraudem socio puerove incogitat ullam Pupillo ; vivit siliquis et pane secundo ; Militiae quamquam piger et mains, utilis urbi, Si das hoc, parvis quoque rebus magna juvari. 125 Os tenerum pueri balbumque poeta figurat, Torquet ab obscenis jam nunc sermonibus aurem, Mox etiam pectus praeceptis format amicis, Asperitatis et invidiae corrector et irae ; Recte facta refert, orientia tempora notis 130 Instruit exemplis, inopeni solatur et aegrum. Castis cum pueris ignara puella niariti Disceret unde preces, vatem ni Musa dedisset ? 114 uavim 114 habrotonum 124 urbi est LIB. II. 1 225 Poscit opem chorus et praesentia numina sentit, Caelestes implorat aquas docta prece blandus, 135 Avertit morbos, metuenda pericula pel lit, Impetrat et pacem et locupletem fuugibus annum. Carmine di superi placantur, carmine Manes. Agricolae prisci, fortesrpai-voqlt^ifcwiti, Condita po«t frumenta levantea tempore festo 140 Corpus et ipsum animum spe finis dura ferentem, Cum sociis operum, pueris et conjuge fida, Tellurem porco, Silvanum lacte piabant, Floribus et vino Genium memorem brevis aevi. Fescennina per hunc inventa licentia morem 145 Versibus alternis opprobria rustica fudit, Libertasque recurrentes accepta per apnos Lusit amabiliter, donee jam saevus apertam In rabiem coepit verti jocus et per honestas Ire domos impuue minax. Doluere cruento 150 Dente lacessiti ; fuit intactis quoque cura Condicione super communi ; quin etiam lex Poenaque lata, malo quae nollet carmine quemquam Describi ; vertere modum, formidine fustis Ad bene dicendum delectandumque redacti. 155 Graecia capta ferum victorem cepit, et artes . Intulit agresti Latio ; sic horridus ille ^ Defluxit numerus Saturnius, et grave virus Munditiae pcpulere ; sed \n longum tamen aevum ^ ^ Manserunt hodieque manc^t vesttgi^ ruris. -^0 Serus enim Graecis admovit acumin^ chartis, Et post Punica bella quietus quaererc coepit Quid Sophocles et Thespis et Aeschylus utile ferrent. Temptavit quoque rem, si digne vertere posset, Et piacuit sibi, natura sublimis et acer; 165 Nam spirat tragicum satis et foliciter uudet, Sed turpem putat inscitc nietuitque lituram. Creditur, ex medio quia res arcessit, habere 142 et pueris 143 porca 107 in scriptis Hor 15 226 HORATI EPISTVLARVM Sudoris minimum, sed habet comoedia tanto Plus oneris quanto veiiiae minus. Aspice, Plautus 170 Quo pacto partes tutetur amantis ephebi, Ut patris attenti, lenonis ut insidiosi ; Quantus sit Dossennus edacibus in parasitis, Quam non adstricto percurrat pulpita socco ; Gestit euim nummum in loculos demittere, post hoc 175 Securus cadat an recto stet fabula talo, Quera tulit ad scaenam ventoso Gloria curru, Exanimat lentus spectator, sedulus inflat : Sic leve, sic parvum est, animum quod laudis avarum Submit aut reficit. Yaleat res ludicra, si me 180 Palma negata macrum, donata reducit opimum. Saepe etiam audacem fugat hoc terretque poetam, Quod numero plures, virtute et honore minores, Indocti stolidique, et depugnare parati Si discordet eques, media inter carmina poscunt 185 Aut ursum aut pugiles : his nam plebecula gaudet. Yerum equitis quoque jam migravit ab aure voluptas Omnis ad incertos oculos et gaudia vana. Quattuor aut plures aulaea premuntur in horas, Dum fugiunt equitum turmae peditumque catervae; 190 Mox trahitur manibus regum fortuna retortis, Esseda festinant, pilenta, petorrita, naves, Captivum portatur ebur, captiva Corinthus. Si foret in terris, rideret Democritus, seu Diversum confusa genus panthera camelo, 195 Sive elephas albus volgi converteret ora; Spectaret populum ludis attentius ipsis, Ut sibi praebentem mimo spectacula plura ; Scriptores autem narrare putaret asello Fabellam surdo. Nam quae pervincere voces 200 Evaluere sonum, referunt quern nostra theatra? Garganum mugire putes nemus aut mare Tuscum, Tanto cum strepitu ludi spectantur et artes Divitiaeque peregrinae, quibus oblitus actor Cum stetit in scaena, concurrit dextera laevae. 205 Dixit adhuc aliquid ? " Nil sane." Quid placet ergo ? 175 dimittere 178 instat 186 plaudet, plaudit lyC elephans 198 nimio LIB. II. 1 227 *' Lana Tarentino violas imitata veneno." Ac ne forte putes me, quae facere ipse recusem, Cum recte tractent alii, laudare maligne : Ille per extentum funem mihi posse videtur 210 Ire poeta, meum qui pectus inaniter angit, Irritat, mulcet, falsis terroribus implet, Ut magus, et modo me Tbebis, modo ponit Athenis. Yerum age, et his, qui se lectori credere malunt Quam spectatoris fastidia ferre superbi, 215 Curam redde brevem, si munus ApoUine dignum Vis complere libris et vatibus addere calcar, Ut studio majore petant Helicona virentem. Multa quidem nobis facimus mala saepe poetae, (Ut vineta egomct caedam mea,) cum tibi librum 220 Sollicito damus aut fesso ; cum laedimur, unum Si quis amicorum est ausus reprehendere versum ; Cum loca jam recitata revolvimus irrevocati ; Cum lamentamur non apparere labores Nostros et tenui deducta poemata filo ; 225 Cum speramus eo rem venturam, ut, simul atque Carmina rescieris uos fingere, commodus ultro Arcessas, et egere vetes, et scribere cogas. Sed tamen est operae pretium cognoscere, quales Aedituos habeat belli spectata domique 230 Virtus, iudigno non committenda poetae. Gratus Alexandro regi Magno fuit ille Choerilus, incultis qui versibus et male natis Rettulit acceptos, regale nomisma, Philippos. Sed veluti tractata notam labemque remittunt 235 Atrameiita, fere scriptores carmine foedo Splendida facta linunt. Idem rex ille, poema Qui tam ridiculum tam care prodigus emit, Edicto vetuit ne quis se praeter Apellen Pingeret, aut alius Lysippo duceret aera 240 Fortis Alexandri voltum simulantia. Quod si Judicium subtile videndis artibus illud Ad libros et ad haec Musarum dona vocares, 21G curam impendo 228 accersas 234 numisma 239 Apcllem 228 HORATI EPISTVLARVM Boeotum in crasso jurares aere natura. At neque dedecoraiit tua de se judicia atque 245 Munera, quae multa dantis cum laude tulerunt Dilecti tibi Yergilius Yariusque poetae ; Nee rnagis expressi voltus per at'nea signa, Quam per vatis opus mores animique virorum Clarorum apparent. Nee sermones ego mallem 250 Repentes per humum quam res coniponere gestas, Terrarumque situs et flumina dicere, et arces Montibus impositas, et barbara regna, tuisque Auspiciis totum confecta duella per orbem, Claustraque custodem pacis cohibentia Janum, 255 Et formidatam Parthis te principe Romam, Si quantum cuperem possem quoque ; sed neque parvum Carmen raajestas recipit tua, nee meus audet Rem temptare pudor, quam vires ferre recusent. Sedulitas autem stulte, quem diligit, urget, 2G0 Praecipue cum se numeris commendat et arte : Discit enim citius meminitque libentius illud Quod quis deridet, quam quod probat et veneratur. Nil moror officium quod me gravat, ac neque ficto In pejus voltu proponi cereus usquam, 265 Nee prave factis dccorari versibus opto, Ne rubeam pingui donatus munere, et una Cum scriptore meo, capsa porrectus aperta, Deferar in vicum vendentem tus et odores Et piper et quicquid chartis amicitur ineptis. 2t0 11. Flore, bono claroque fidelis amice Neroni, Si quis forte velit puerum tibi vendere natum Tibure vel Gabiis, et tecum sic agat : " Hie, et Candidus et tales a vertice pulcher ad imos, Fiet eritque tuus nummorum milibus octo, 5 Verna ministeriis ad nutus aptus heriles, }.iitterulis Graecis imbutus, idoneus arti Cuilibet : argilla quidvis imitaberis uda : 259 recusant 268 operta 269 thus 270 inemptis 3 hie est 8 imitabitur LIB. II. 2 229 Quin etiam canet, indoctum, sed dulce bibenti: Multa fidem promissa levant, ubi plenius aequo 10 Laudat venales, qui volt extrudere, merces. Res urget me nulla ; meo sum pauper in aere. Nemo hoc mangonum faceret tibi ; non temere a me Quivis ferret idem. Semel hie cessavit, et, ut fit, In scalis latuit metuens pendentis habenae:" — 15 Des nummos, excepta nihil te si fuga laedat, Ille ferat pretium poenae securus, opinor ; Prudens emisti vitiosum ; dicta tibi est lex : Insequeris tamen hunc et lite moraris iniqua? Dixi me pigrum proficiscenti tibi, dixi 20 Talibus officiis prope mancum, ne mea saevus Jurgares ad te quod epistula nulla rediret. Quid turn profeci, mecum facientia jura Si tamen attemptas ? Quereris super hoc etiam, quod Exspectata tibi non mittam carmina mendax. 25 Luculli miles collecta viatica multis Acrumnis, lassus dum noctu stertit, ad assem Perdiderat: post hoc vehemens lupus et sibi et hosti Iratus pariter, jejunis dentibus acer, Praesidium regale loco dejecit, ut aiunt, 30 Summe munito et multarum divite rerum. Clarus ob id factum donis ornatur honestis, Accipit et bis dena super sestcrtia nummum. Forte sub hoc tempus castellum evertere praetor Nescio quod cupiens hortari coepit eundem 35 Verbis, quae timido quoque possent addere mcntem : '' I, bone, quo virtus tua te vocat, i pede fausto, Grandia laturus meritoruin praemia 1 — quid stas?" Post haec ille catus, quantumvis rusticus, " Ibit, Ibit eo, quo vis, qui zonam perdidit," inquit. 40 Romae nutriri mihi contigit, atque doceri Iratus Grais quantum nocuisset Achilles. Adjecere bonae paulo plus artis Athenae, Scilicet ut possem curvo dinoscere recjtum, Atque inter silvas Academi quaerere verum. i5 11 cxcludere 16 Iftcdit 22 epistola 22 veniret 2.3 tunc 24 attentas 32 opiniis 42 fJr.iiis 44 vcllcm 44 digno«core 230 " HORATI EPISTVLARVM Dura sed emovere loco me tempora grato, Civilisque rudem belli tulit aestus in arma Caesaris Augusti non responsura laeertis. Unde simul primum me dimisere Philippi, Decisis humilem pennis inopemque paterni 50 Et laris et fundi, paupertas impulit audax, Ut versus facerem: sed quod non desit habentem Quae poterunt umquam satis expurgare cicutae, Ki melius dormire putem quam scribere versus ? Singula de nobis anni praedantur euntes ; 55 Eripuere jocos, venerem, convivia, ludum ; Tendunt extorquere poemata : quid faciam vis ? Denique non omnes eadem mirantur amantque : Carmine tu gaudes, hie delectatur iambis, Ille Bioneis sermonibus et sale nig^o. 60 Tres mihi convivae prope dissentire videntur, Poscentes vario multum diversa palato. Quid dem ? quid non dem ? renuis tu quod jubet alter ; Quod petis, id sane est invisum acidumque duobus. Praeter caetera, me Romaene poemata censes 65 Scribere posse, inter tot curas totque labores ? Hie sponsum vocat, hie auditum scripta relictis Omnibus officiis ; cubat hie in colle Quirini, Hie extremo in Aventino, visendus uterque : Intervalla vides humane commoda. " Verum YO Purae sunt plateae, nihil ut meditantibus obstet." Festinat calidus mulis gerulisque redemptor, Torquet nunc lapidem nunc ingens machina tigmim, Tristia robustis luctantur funera plaustris, Hac rabiosa fugit canis, hac lutulenta ruit sus : Y5 I nunc, et versus tecum meditare canoros ! Scriptorum chorus omnis amat nemus et fugit urbem, Rite cliens Bacchi somno gaudentis et umbra : Tu me inter strepitus nocturnes atque diurnos Yis canere et contracta sequi vestigia vatum ? 80 46 amovere 57 faciamus 70 commoda rerum 77 urbes 80 contacta LIB. II. 2 231 Ingenium, sibi quod vacuas desumpsit Athenas, Et studiis annos septem dedit^ insenuitque Libris et curis, statua taciturnius exit Plenimque et risu populum quatit : hie ego rerum Fluctibus in mediis et tempestatibus urbis 85 Verba lyrae motura sonum connectere digner ? Frater erat Romae consulti rhetor, ut alter Alterius sermone meros audiret honores, Gracchus ut hie illi, foret huic ut Mucius ille. Qui minus argutos vexat furor iste poetas? 90 Carmina ccmpono, hie elegos. " Mirabile visu Caelatumque novem Musis opus ! " Aspice primum, Quanto cum fastu, quanto molimine circum- Spectemus vacuam Romanis vatibus aedem : Mox etiam, si forte vacas, sequere et procul audi, 95 Quid ferat et quare sibi nectat uterque coronam. Caedimur et totidem plagis consumimus hostem Lento Samnites ad lumina prima duello. Discedo Alcaeus puncto illius; ille meo quis? Quis nisi Callimachus ? Si plus adposcere visus, 100 Fit Mimnermus et optivo cognomine crescit. Multu fero, ut placem genus irritabile vatum, Cum scribo et supplex populi suffragia capto j Idem, finitis studiis et mente recepta, Obturem patulas impune legentibus aures. 105 Ridentur mala qui componunt carmina ; verum Gaudent scribentes et se venerantur, et ultro, Si taceas, laudant quicquid scripsere beati. At qui legitimnm cupiet fecisse pol'ma, Cum tabulis animum censoris sumet honest! ; 110 Audebit, quaecumque parum splendoris habcbunt Et sine pondere erunt et honore indigna ferentur, Verba movere loco, quamvis invita rccedant Et versentur adhuc intra penetralia Vestae ; Obscurata diu populo bonus eruet atque 115 82 ut 86 coner 89 hie at Mucius illi ' 95 vacat 112 feruntur 232 HORATI EPISTVLARVM Proferet in liicem speciosa vocabula rerum, Quae priscis memorata Qatonibus atque Cethegis Nunc situs informis premit et deserta vetustas ; Adsciscet nova, quae genitor produxerit usus. Yemens et liquidus puroque simillimus amni 120 Fundet opes Latiumque beabit divite lingua ; Luxuriantia compescet, nimis aspera sano Levabit cultu, virtute carentia toilet, Ludentis speciem dabit et torquebitur, ut qui Nunc Satyrum, nunc agrestem Cyclopa movetur. 125 Praetulerim scriptor delirus inersque videri, Dum mea delectent mala me vel denique fallant, Quam sapere et ringi ? Fuit hand ignobilis Argis, Qui se credebat miros audire tragoedos, In vacuo laetus sessor plausorque theatro ; 130 Cetera qui vitae servaret munia recto More, bonus sane vicinus, amabilis hospes, Comis in uxorem, posset qui ignoscere servis Et signo laeso non insanire lagenae, Posset qui rupem et puteum vitare patentem. 135 Hie ubi cognatorum opibus curisque refectus Expulit elleboro morbum bilemque meraco, Et redit ad sese, " Pol, me occidistis, amici, Non servastis," ait, " cui sic extorta voluptas Et demptus per vim mentis gratissimus error." 140 Nimirum sapere est abjectis utile nugis, Et tempestivum pueris concedere ludum, Ac non verba sequi fidibus modulanda Latinis, Sed verae numerosque modosque ediscere vitae. Quocirca mecum loquor haec tacitusque recordor: 145 " Si tibi nulla sitim finiret copia lymphae, Narrares medicis ; quod quanto plura parasti Tanto plura cupis, nulline faterier audes ? Si volnus tibi raonstrata radice vel herba Non fieret levins, fugeres radice vel herba 150 Proficiente nihil curarier ; audieras, cui 120 vehemens 137 helleboro 139 sit LIB. II. 2 233 Rem di donarent, illi decedere pravara Stultitiam ; et, cum sis nihilo sapientior ex quo Plenior es, tamen uteris monitoribus isdem ? At si divitiae prudentem reddere possent, 155 Si cupidum timidumque minus te, nempe ruberes Yiveret in terris te si quis avarior uno. Si proprium est quod quis libra mereatus et aere est, Quaedara, si credis consultis, mancipat usus ; Qui te pascit ager, tuus est, et vilicus Orbi, 160 Cum segetes occat tibi mox frumenta daturas, Te dominum sentit. Das nummos, accipis uvam, Pullos, ova, cadum temeti : nempe modo isto Paulatim mercaris agrum, fortasse trecentis Aut etiam supra nuramorum milibus emptum, 165 Quid refert vivas numerato nuper an olim ? Emptor Aricini quondam Yeientis et arvi Emptum cenat olus, quamvis aliter putat ; emptis Sub noctem gelidam lignis calefactat aenum ; Sed vocat usque suum, qua populus adsita certis 170 Limitibus vicina refugit jurgia ; tamquam Sit proprium quicquam, puncto quod mobilis horae Nunc prece, nunc pretio, nunc vi, nunc morte suprema Permutet dominos et cedat in altera jura. Sic quia perpetuus nulli datur usus, et heres 175 Heredem alterius velut unda supervenit undam, Quid vici prosunt aut horrea? quidve Calabris Saltibus adjecti Lucani, si metit Orcus Grandia cum parvis, non exorabilis auro ? Gemmas, marmor, ebur, Tyrrhena sigilla, tabellas, 180 Argentum, vostes Gaetulo murice tinctas, Sunt qui non habeant, est qui non curat habere. Cur alter fratrum cessare et ludere et ungui Praeferat Ilerodis palmetis pinguibus, alter Dives et importunus ad unibram lucis ab ortu 185 Silvestrem flammis et ferro mitigct agrum, 154 rationibua 158 quod quis libra mercatur et aere, quicqnid libra mercamar ct aero IfiO villicus 161 diiturus 163 modo sto (=ttito) Lachm. ad Lucrct. iii. 954 173 sorte editoren qnidam 183 ungi 234 HORATI EPISTVLARVM II. 2 Scit Genius, natale comes qui temperat astrum, Naturae deus humanae, mortalis in unum Quodque caput, voltu mutabilis, albus et ater. IJtar et ex modico, quantum res poscet, acervo 190 Tollam, nee metuam quid de me judicet heres, Quod non plura datis invenerit ; et tamen idem Scire volam quantum simplex hilar isque nepoti Discrepet, et quantum discordet parens avaro. Distat enim,spargas tua prodigus,an neque sumptum 1 95 Invitus facias neque plura parare labores, Ac potius, puer ut festis Quinquatribus olim, Exiguo gratoque fruaris tempore raptim, Pauperies immunda domus procul absit : ego, utrum Nave ferar magna an parva, ferar unus et idem. 200 Non agimur tumidis velis aquilone secundo ; Non tamen adversis aetatem ducimus austris, Yiribus, ingenio, specie, virtute, loco, re, Extremi primorum, extremis usque priores. Non es avarus : abi. Quid, cetera jam simul isto 205 Cum vitio fugere ? Caret tibi pectus inani Ambitione ? Caret mortis formidine et ira? Somnia, terrores magicos, miracula, sagas, Nocturnos lemures portentaque Thessala rides? Natales grate numeras ? Ignoscis amicis ? 210 Lenior et melior fis accedente senecta ? Quid te exempta levat spinis de pluribus una ? Vivere si recte nescis, decede peritis. Lusisti satis, edisti satis atque bibisti : Tempus abire tibi est, ne potum largius aequo 215 Rideat et pulset lasciva decentius aetas." 199 procul procul, domo procul, domu procul, modo procul e com., modo ut procul e coni. 206 fuge : rite 212 iuvat 216 licentius ; //A^''^ U HORATI FLACCI ^^'^"^ DE ARTE .POETIGA, if 7 39- 'i'O- capi" Humarto capiti cervicem pictor equinara r\ Jungere si velit, et varias iiiduc^re pldrtias ' XJndique collatis membris, ut turpiter atrum " Desinat in piscem muli^r fortiiosa superne, Spectatum admissi risum teneatis, dmici ? 5 Credite, Pisones, isti tabulae fore librura Persimilem, cujus, velut aegri somnia, vanae Fingentur species, ut nee pes nee caput uni Keddatur formae. " Pictoribus atque poetis Quidlibet audendi semper fuit aequa potestas." 10 Scimus, et ha/ic veniam petimusque damusque vicissim ; Sed non ut placidis coeant i'mmitia, non ut Serpentes avibus geminentur, tigribus agni. Inceptis gravibus plerumque et magna professis, Purpureus, late qui splendeat, unus et alter •' '"^-^ J5: Assuitur pannus, cum lucus et ara Dianae Et properantis aquae per amoenos ambitus agros, Aut flumen Rhenum, aut pluvius describitur arcus; ^^^^ Sed nunc non erat his locus. Et fortasse cupressum Scis simulare : quid hoc, si fractis enatat exspes 20 Navibus, acre dato qui pingitur? Amphora coepit Institui ; currento rota cur urceus exitr* Denique sit quidvis simplex duntaxat et unum. 8 finguntur 16 adsnitur 23 quod ris 23 dumtaxat 285 236 I HORATI Maxima pars v^tum, pater et juvenes patre digDi,^^-^ \ Decipinmr specie recti: brevis esse laboro, 25 ^ Obscurus fio ; sectanteni levia nervi DeKciuiit aniniique ; professus grandia turget ; Serpit huiiii tutus nimium timidusque prpcellae ; Qui variare cupit rem prodigialiter unam, Delphinum silvis appingit, tluctibus apruinj| . 30 In vitium ducit culpae fuga, si caret arte. ^^^-^ #W»Ww Aemilium circa ludura faber unus et ungues Exprimet et molles iinitabitur acre capillos, Infelix operis summa, quia ponere totum \^ — I -Nesciet. Hunc ego me, si quid com ponere curem, 35 "i 1 Non magis esse velim, quam naso vivere pravo, x^pectandum nigris oculis nigroque capillo. \ Sumite materiam vestris, qui scribitis, aequam Yiribus, et versate diu quid ferre recusent, '.^^ Quid valeant humferi. Cui lecta potenter erit res, 40 Kec facundia deseret hunc nee lucidus ordo. Ordinis haec virtus erit et venus, aut ego fallor, Ut jam nunc dicat jam nunc debentia dici, Pleraque differat et praesens in tempus omittat. i In verbis etiam tenuis cautusque serendis, 45 Hoc amet, hoc spernat promissi carminis auctor, Dixeris egregie, notum si callida verbum ^^ Reddiderit junctura novum. ] Si forte i^<^se est Indiciis mpn^trare recentibus abditarferum, Fingere d^Tnctu'tis non exaudita Cethegis 50 Continget, dabiturque licentia sumpta pudenter; Et nova fictaque nuper habebunt verba fidem, si Graeco fonte cadent, pa^ce detort^. Quid autem ' Caecilio Plautoque dabjt Romanijs ademptum 26 lenia 29 rem, prodigialiter npa (una e coni.) 32 imus '' x - 42 haud ego uersus 45, 4G innerno ordine exhibent lihri pliirimi '. 49 rerum et 53 cadant ^ ARS POETICA 237 Vergilio Yarioque ? Ego cur, acquirere pauca 55 Si possum, invideor, cum lingua Catonis et Enni Sermonem patrium ditaverit et nova rerum / , Nomina protulerit ? Licuit semperque licebit Signatum praesente nota producere nomen. Ut silvae foliis pronos mutantur in annos, 60 Prima cadunt : ita verborum velua-inlerit aetas, Et juvenum ritu florent modo nata vigentque. Debemur morti nos nostraque. Sive receptus Terra Neptunus classes aquilonibus arcet, --■-( Regis opus, sterilisve diu palijs aptaque remis G5 Vicinas urbes alit et grave sentit aratrum, Seu cursum mutavit iniquum frugibus amnis, Doctus ite'r melius, mortalia facta pcribunt: C>. Nedum sermonum stet honos et gratia vivax. ^'■"^ Malta renascentur quae jain cefcidere, cadentque TO Quae nunc sunt in honore vocabula, si volet usus, Ouem penes arbitrium est et jus et norma loquendi. Res gestae regumque ducumque et tristia bell a Quo scribi possent numero, monstravit Homerus. Yersibus impariter junctis querimonia primum, 75 Post etiam inelusa est votlsejitentia compos: Quis tamen exiguos elegos emiserit auctor, Grammatici certant, et adhuc sub judice lis est. Archilochum jiroprio rallies armavit iambo ; Ilunc socci cepore pedem grandesque cothurni, 80 Alternis aptum sermonibus, et pojjulares Yincentem strejjijjus, et natum rebus agcndis. Musa dedit fidibiis divos puerosque deorum Et pugilem victorem et equum certamino primum Et juvenura curas et libera vina rcferre. 85 Descriptas servare vices operumque colorcs, Cur ego, si nequeo ignoroque, poeta salutor? Cur nescire pudens prave quam discere malo ? Yersibus exponi tragicis res comica non volt; 59 procudcre 62 vircntque 63 dobcmus 65 stcrilisquo 72 via # 238 . HORATI Indignatur item privatis ac prope socco 90 Dignis carrainibus narrari cena Thyestae. Singula quaeque locum teneant sortita decenter. Interdum tamen et vocem comoedia tollit, Iratusque Ctiremes tumido delitigat ore ; Et tragicus plerumque dolet sermone pedestri 95 Telephus et Peleus ; bum pauper et exul, uterque Frojicit ampullas et sesquipedalia verba7 Si curat cor spectantis tetigisse querella. V r I Non satis est pulchra esse poemata ; dulcia sunto, Et, quocumque volent, animum auditoris agunto. 100 I Ut rideutibus arrident, ita iientibus adsunt I Humani voltus:/si vis me flere, dolendum est • ' Primum ipsi tibi : turn tua me infortunia laedent, ; Telephe vel Peleu ; male si mandata loqueris, ' Aut dormitabo aut ridebo. Tristia maestum 105 Yoltum verba decent, iratum plena minarum, t Ludentem lasciva, severum seria dictu. Format enim natura prius nos intus ad omnem Fortunaruni habitum ; juvat, aut impellit ad iram, Aut ad humum maerore gravi deducit et angit ; 110 Post eifert animi motus interprete lingua. Si dicentis erunt fortunis absona dicta, Romani tollent equites peditesque cachinnum. Intererit multum divusne loquatur an heros, Maturusne senex an adhuc florente juventa 115 Fervidus, et matrona potens an sedula nutrix, Mercatorne vagus cultorne virentis agelli, Colchus an Assyrius, Thebis nutritus an Argis. Aut famam sequere, aut sibi convenientia finge. Scriptor, honoratum si forte reponis Achillem, 120 Impiger, iracundus, inexorabilis, acer. Jura neget sibi nata, nihil non arroget armis. 92 decentem 95, 96 pedestri. Telephus 98 querela 100 voluut 101 adsint, adflent e coni. 103 tunc 114 Davusne 116 an matrona 117 vigentis 119, 120 finge, scriptor. 120 Ilomereum e coni. ARS POETICA 239 Sit Medea ferox invictaque, flebilis Ino, Perfidus Ixion, lo vaga, tristis Orestes. - — — Si quid inexpertum scaenae committis et audes 125 Personam formare novam, servetur ad imum Qualis ab incepto processerit, et sibi constet. • . DiflBcile est proprie communia dicere ; tuque ^i?,( Rectius Iliacum carmen deducis in actus, Quam si proferres ignota indictaque primus. 130 Publica materies privati juris erit, si Non circa vilem patulumque moraberis orbem, Nee verbo verbum curabis reddere fidus Interpres, nee desilies imitator in artum, --"^'^nde pedem proferre pudor vetet aut operis lex. 135 Nee sic incipies, ut scriptor cyclicus olim : " Fortunam Priami cantaho et nobile helium.''^ Quid dignum tanto feret hie promissor hiatu?^^^ Parturiunt montes, nasQclur ridiculus mus. ' ' Quanto rectius hie, qui nil molitur inepte : 140 " Die mihi; Musa^ virum, capiae post moenia Trojae Qui mores hominum muUorum vidit et urhes^ Non fumum ex fulgore, sed ex fumo dare lucem Cogitat, ut speciosa dehinc miracula promat, Antiphaten Scyllamqueetcum Cyclope Charybdin. 145 Nee reditum Diomedis ab interitu Meleagri, Nee gemino helium Trojanum orditur ab ovo ; Semper ad eventum festinat, et in medias res Non seeus ac notas auditorem rapit, et, quae Desperat tractata nitescere posse, relinquit; 150 Atque ita mentitur, sic veris falsa remiscet, Primo ne medium, medio ne discrepet imum. b Tu, quid ego et populus mecum desideret, audi : Si plausoris eges aulaea manentis et usque ' SesHuri donee cantor " Vos plaudite" dicat, 155 Aetatis cujusque notandi sunt tibi mores, 'i^ Mobilibusque decor naturis dandus et annis. 133 verbum verbo 134 arctum 136 ciclius 139 parturient 141 tempora 164 plosoris 167 nobilibusque 167 muturig 240 HORATI Keddere' qui voces jam scit^puer et pede certo Signal humum, gestit paribus colludere, et iram Oolligit ac ponit temere, et mutatur in horas. it 160 Imberbus juvenis. tandem custode, remote, Gaudet equis canibusque et^ajw^t^fgramine campi, 'Cereus in vitium flecti, monitoribus asper, -^ Utilium tardus provisor, prodigus aeris, y^ Sublimis cupidusque et amata relinquece pernix. ' 165 Conversis studiis aetas animusque virilis_ Quaerit opes et amicitias, inservit honori, Comrai^isse cavet quod mox mutare laboret. ^lulta senem circumveniunt incomraoda, vel quod Quaerit^^pt inventis miser abstinet ac timet uti, 170^ Vel quod res omnes timidje gelideque ministrat, r k^Uu Dilator, spe longus, inersyavidusque futuri, - ' ! Difficilis, querulus, laudator temporis acti . /c Se puero, castigator censorque minorum. Multa ferunt anni venientes commoda secum, lt5 Multa recedentes adimunt. Ne forte seniles ^ Mandentur juveni partes pueroque viriles, jn^ZA'^ Semper in adjunctis aevoque morabimur^aptis. /^* " Aut agitur res, in scaenis, aut acta refertur. Segnius irritant aniriios demis^^ per apreiTi, 1 80 Quam quae sunt dcn'lis subject'a fidelibus, et quae Ipse sibi tradit spectator: noil tahiert intus ^^^ Digna geri promes in scaenam, multaque tolles' " ^ Ex oculis, quae mox narret facundia praqsens. ' "^"^' Ne puero^ coram populo Medea trucidelj', ' 185 Aut humana palam coqtiat ext^ nefarius Atreus, Aut in avem Procne VertatuiJ Cadmus in an""uem. Quodcumque ostendis mihi ^ic, inferedulusodi. '; Xeve minor neu sit quinto productior acta Tabula, quae posci VQlt et spectata reponi ; 190 161 imberbis 172 lentiii e com. = Hf^ paviclusque e co?ii. 178 morabitur 180 aures 185 nee 187 Progne 189 sit neu 190 spectanda ARS POETICA 241 Nec deus intersit, nisi dignus vindice nodus Incident ; nee quarta loqui persona laboret. . A ctoris, partes chorus officiun^que virile ltv<^^^e*feridat,'neu'quid medios.inierciniat actus kiA^iiod non pro^_osXto conducat et liaereat gfcpte. 195 Ille bonis faveatque et consilietur amjje^ Et regat iratos, et amet ]>§tiiare tinientes ; Ille dapes laudetmensae brevis, ille salubrem Justitiam legesque et apertis otia portis ; ^iv^lle tegat commissa, deosque precetur et oret, 200 XJt redeat miseris, abeat Portuna superbis. if^^r Tibia non, ut nunc, oricbalco vincta tubaeque ^^ Aemula, sed tenuis simplexque, foramine pauco, Aspirare et adesse choris erat utilis, atque Nondum spissa nimis complere sedilia flatu ; 205 Quo sane populus numerabilis, utpote parvus, Et frugi castusque verecundusque coibat. Postquani coepit agros extendere victor, et urbes Latior amplecti raurus, vinoque diurno Placari Genius festis impune diebus, 210 Accessit numerisque modisque licentia major. ln(|octus quid eniin saperet liberque laborum, Rusticus urbano confusus, turpi s honesto ? Sic priscae motumque et luxuriem addidit arti Tibicen, traxitque vagus per pulpita vestcm ; 215 Sic etiam fidibus voces crevere severis, Et tulit eloquium insolituin facundia praeceps, Utiliumque sagax rerum et divina futuri Sortiiegis non dlscrepuit senteutia Delphis. Carmine qui tragico vilem ccrtavit ob hircum, 220 Mox etiam agrestes Satyros nudavit, et asper Incolumi gravitate jocum tcmptavit, eo quod IMccebris erat et grata novitate morandus Si>ectator, functusque sacris et potus et exlex. 196 amiois « com. 197 pacare tamcntcs 202 iuncta 203 parvo 204 adflpirare 222 tentavit 10 Hor. 242 HORATI Yerum ita risores, ita commendare dicaces 225 Conveniet Satyros, ita vertere seria ludo, Ne, quicumque deus, quicumque adhibebitur heros, Regali conspectus in auro nuper et ostro, Migret in obscuras humili sermone tabernas, Aut, dum vitat humam, nubes et inania captet. 230 Effutire leves indigna Tragoedia versus, Ut festis matrona movei'i jussa diebus, Intererit Satyris paulum pudibunda protervis. Non ego inornata et dominantia nomina solum Yerbaque, Pisones, Satyrorum scriptor amabo ; 235 Nee sic enitar tragico differre colori, Ut nihil intersit Davusne loquatur et audax Pythias, emuncto lucrata Simone talentum, An custos famulusque dei Silenus alumni. Ex noto fictum carmen sequar, ut sibi qui vis 240 Speret idem, sudet multum frustraque laboret Ausus idem : tantum series juncturaque pollet, Tantum de medio sumptis accedit honoris, Silvis deducti caveant, me judice, Fauni, Ne, velut innati triviis ac paene forenses, 245 Aut nimium teneris juvenentur versibus umquam, Aut immunda crepent ignominiosaque dicta ; y- > Ofifenduntur enim quibus est equus et pater et res, Nee, si quid fricti ciceris probat et nucis emptor, Acquis accipiunt animis donantve corona. * 250 Syllaba longa brevi subjecta vocatur iambus, Pes^citus ; unde etiaipl trimetris accrescere jussit Nomen iambeis, ciim senos Tedderet ictus Primus ad extremum similis sibi : non ita pridem, Tardior ut paulo graviorque veniret ad aures, 255 Spondees stabiles in jura paterna recepit, Commodus et patiens, non ut de sede secunda Cederet aut quarta socialiter. Hie et in Acci Nobilibus trimetris apparet rarus, et Enni« In scaenam miss^ pum magno pondere versus 260 226 conveniat 230 vitet 237 an audax 243 accedet 249 fracti 258 Atti editorea quidam 260 magno cum ARS POETICA 243 Aut operae celeris nimiuin curaque carentis Aut ignoratae premit artis criniine turpi. Non quivis videt immodulata poem at a judex, Et data Roraanis veuia est iudigna poetis. Ideircone vager scribamque lieeuter ? an omnes 265 Visuros peccata putem niea, tutus et intra Spem veniae cautus ? Vitavi denique eulpam, Kon laudem merui. -^Yos exemplaria Graeca -— Nocturna versate manu, versate diurna. At vestri proavi Plautinos et numeros et 270 Laudavere sales, nimium patienter utrumque, Ne dicam stulte, mirati/si modo ego et vos Scimus inurbanum lepido seponere dicto, Legitimumque sonum digitis callemus et aure. Tgnotum tragicae genus im^enisse Camenae 215 Dicitur, et plaustris vexisse poemata'^Ti^eApis,^' Quae canerent agerentque peruncii faecffms era. Post liunc pex§onae pallaeque rept^rtor houestae. Aeschylus et modieis instxiivit pulpita tignis"^^ v,, Et docuit magnumque loqui^niticjue cot^liurnc' ^.'^80 Suceessit vetus his comoedia, nonStfle^multa Laude ; sed in vitium libertas excidit'^et vim {J Dignam lege regi ; lex est accepta, ehorusc[ue^' vf»Turpiter obticuit sublato jure nocendi.^'' ^ ' t ^ uy-i^- jj> Nil intemptatum nostri liquere poltae ; 285 Nee minimum raeruere decus vestigia Graeca Ausi descrcre et celebrare domestica facta, Vel qui praetextaCVel qui docuere togatas. Nee virtute foret clarlsve potentius armis Qjiam lingua Latium, si non offenderet unum 290 Quenujuo poL'tarum limae ]al)or et mora.,^ Vos, o Ponipilius sanguis, carmen reprendite (j^uod non Multa dies et muJta litura cocrciltt atqu6 ■ "'" i^erfectum deciens non eastjgavit ad uuguem. 261 nimium cclcris 205 ut omncs, at omnoH ~~"— 270 nostri 277 faecibus atris 285 intentatum 21)2 reprehendito 294 praesectum 294 decies 244 HORATI ^/ I Ingenium misera quia fortunatius arte 295 Credit et excludit sanos Helicone poetas Democritus, bona pars non ungues ponere curat, ^.,tJ^, ; Non barbara, secreta petit loca, balnea vitat. ^J^jl>5-^anciscetur enim pretium nomenque poetae, ^ Si tribus Anticyris caput insanabile numquam, 300 ■ ^- Tonsori Licino commiserit.y^O ego laevus, Qui purgor bilera sub vertii temporis horam 1 Non alius faceret meliora poemata. • Verum ,* -^ Nil tanti est. Ergo fungar vice cotfs, acutum Jj3l>^ Reddere quae ferrura valet, exsors ipsa secandi ; 305 Munus et oflBcium, nil scribens ipse, docebo, ' Unde parentur opes, quid alat formetque poetam, Quid deceat, quid non, quo virtus, quo ferat error. ' (Scribendi recte sapere est et principium et fons.|^f <*^ Rem tibi Socraticae poterunt ostendere chartae, 310 Verbaque provisam rem non invita sequentur. Qui didicit patriae quid debeat et quid amicis. Quo sit amore parens, quo frater amandus et hospes. Quod sit conscripti, qupd^udicis officium, quae Partes in bellum missi'^ducis, ille profecto 315 Reddere personae scit convenientia cuique. Respicere exemplar vilae morumque jubebo Doctum imitatorem, et vivas hinc ducere voces. Interdum speciosa locis morataque recte Fabula nullius veneris, sine pondere et arte, 320 Valdius oblectat populum meliusque moratur, Quam versus inopes rerum nugaeque canorae. Grais ingenium, Grais dedit ore rotundo Musa loqui, praeter laudem nullius avaris. Romani pueri longis rationibus assem 325 Discunt in partes centum diducere. " Dicat Filius Albini: Si de quincunce remota est Uncia, quid superat ? Poteras dixisse." " Triens." '' Eu I 305 exors 311 sequuntur 314 quid ... quid 318 veras joerpanct 319 iocis 323 Graiis . . . Graiis 326 dicas e coni. 328 superet 328 poterat 328 hem ARS POETICA 245 ■. I"" ' Rem poteris servare tuain. Redit uncia, quid fit ? " " Semis." At, haec animos aerago et cura peculi 330 Cum semel imbuerit, speramus earmina fingi Posse linenda cedro et levi servanda eupresso ? . ^ .■ .r ^-<- . Aut prodesse volunt aut delectare poetae, Aut simul et jucunda et idonea dicere vitae. Quicquid praecipies, esto brevis, ut cito dicta 335 Percipiant animi dociles teneantque fideles; Omne supervacuum pleno de pectore manat. Ficta,voluptatis caus^. sint proxima veris ; Ne, quodcumque volet, poscat sibi fabula credi, Neu pransae_Lamiae vivum puerum extrahat alvo. 340 Centuriae seniorum agitant exper-tia frugis, Celsi praetereunt austera poem^ta Ramnes : -^.; .* I Omne tulit punctum qui miscuit utile dulci^f .. Lectorem delectando pariterque monendo. ; ^^ ,^— - Hie raeret aera liber SFsiis, hie et mare transit, 345 Et longum noto scriptori prorogat aevum. "- Sunt delicta tamen quibus ignovisse velimus ; Nam neque chorda sonum reddit quem volt manus et mens, Poscentique gravem persaepe remittit acutum, Nee semper feriet, quodcumque minabitur, arcus. 350 Verum ubi plura nitent in carmine, non ego paucis Offendar maculis, quas aut incuria fudit Aut humana parum cavit natura. Quid ergo est?, -■. lit scriptor si peccat idem Jibrarius usque, ' Quamvis est monitus, venia caret ; ut citharOedus 355 Kidetur, chorda qui semper oberrat eadem : Sic mihi, qui multum cessat, fit Choerilu» ille, Quem bis terve bonum cum risu miror ; et idem Indignor quandoque bonus djirmitat Homerus. Verum operi lon^^o fas est obrepere somnum. 360 Ut pictura, poesis : erit^ia^, si^propius stes, Te d&piat iSagi^, et quaedam si lon^iis atistJes ; 330 an 339 neo 339 velit 355 ct 358 terquc 360 opere in longo 246 HORATI Haec amat j)bscurum ; volet haec ^ub luce videri, JTTclicisj'argiitum otTae non formidat acumen ; Ha'^c placuirs^^l, haec det^Mns ri^petTfa'pYad^iC 365 O ma[or juvenum, quamvis ot vocej;}ate1rna J^-- iTIngeris ad rectum et per te sapis, hoc tibl dictum ^ ^^^ ^Toll6 i^mor,^ertis medium et tolerabile rebus .7'-* Kecte concedi :^c^nsultug_jirr].s^t a'ctqr _ Causarutfi^iediocrTs a'Ee¥t virtu^ (userti .^ 370 Messallae, nee scit^quantu^ Cascellius_Aulus^ , SeH tamen in pretio est: liiediocribus esse poetis, !Non homines, non di, non concegsjere columnae. ,^ , lit gfata's inter mensas synipli^nia^discofs ' "__; ^ '-' ^^' -^ '^' Et crassum unguen.f|jm,et Sardo^um mellepaj)a32ef-^*r5>7 Offehdiint, poterat aucj quia cena sine^tis,^ /u>l'!!/V7 Sic animis natum inven^umque^poeina'^juvandid^ /'TT ^ paulum sumnio decessit, vergit ad imuTn. /).'-vt'V.\ '^Ludere qui nescit, campestribus abstinet armis, Indoctusque pilae discive trochive quiescit, 380 Ne sjiissae risum tollant impune coronae: Qui nescit versus, tamen audet fingere. Quidni? Libeis.^et ingenuus, praesertim census equestrem ^Summam nummorum, vitjogyae remotus ab omni. Tu nihil invita dices faciesve Minerva";." 385 •^d tibi judicium est, ea mens. Si quid tamen olim : — — .^Scripseris, in Maeci descendat judicis aures Et patris et nostras, nonumqu.e prematur in annum, Membranis intus positis : delere licebit _^uod non edideris ; nescit vox missa reverti. . 390 Silvestres homines sacer interpresque deorum Caedibus et victu foedo deterruit Orpheus, Dictus ob hoc leTiire tigres rabidosque ieones ; Dictus et Amphion, Thebanae conditor urbis, Saxa movere sono testudinis et prece blanda 395 Ducere quo vellet. Fuit haec sapientia quondam, Publica privatis secernere, sacra profanis, 365 decies ' 371 Messalae 378 a summo discessit Xamfttnwa ^ ,, . 385 faciesque 394 arcis •5 ^ ? -> C; ; ARS POETICA 247 Concubuu prohibere Va^o, dare jura maritis, _^ f^m Om>irin moliri, leges incidere \igno:£o^ >^^'i ^J^-^ Sic honor et nomeii divinis vatibus atque ^^' 400 Carminibus venit. / Post hos insignis Homerus Tjrtaeusque mares animos in Martia bella /' • Yersibus exaciiit ; dictae per carmina sortes, Et vitae monstrata via est ; et gratia regum Pieriis temptata modis ; ludusque repertus, .^^^.[y^jMAOb Et longorum operum finis : ne forte pudori Sit tibi Musa lyrae sollers et cantor Apollo I ■" . i)'.'' Natufsr fieret laudabile carm6fi an arte, Quaesitum est : ego nee stadium sine diyitejrena^ ' Nee rude quid possit video ingenium ; alterius sic 410 Altera poscit opem res et conjurat amice, '^ui studet optatam cursu contingere metam, Multa tulit fecitque puer, sudavit et alsitj Abstinuit venere et vino ; qui Pythia cantat Tibicen, didicit prius extimuitque magistrura. 41^ Nunc satis est dixisse " Ego raira poemata pango ; ^"^ ■ Occupet extremum scabies ! mihi turpe relinqui est, Et, quod non didici, sane nescire fateri." XJt praeco, ad merces turbam qui cogit eraendas, Assentatores jubet ad lucrum ire poeta 420 Dives agris, dives positis in fenorc nummis. "ST vero^esrunctum qui recte ponere possit, Et «pondere levi pro paupcre, et eripere jitris Litibus implicitum, mira))or si scict inter- j ^ Noscere mendacem verumque beatu|rsrmlcum. 425 Tu, seu don&ris seu quid donare voles cui, Nolito ad versus tibi factos ducere plenum Laetitiae ; clamabit enim " Pulchre I Bene I Recte!" Pallescet super his, etiq,rn,^f^tijlabit amicis Ex oculls rorem, sajjel, tundet pede terram. 430 Ut, qui conducti plorant in funere, dicunt Et faciunt prope plura dolentibus ex animo, sic 410 prosit 416 ncc codicen pnnri, num, non 417 est omit. 421 foenore 423 artis 424 Bciat 248 HORATl Derisor vero plus laudatore movetur. Reges dicuntur multis urge re culullis^^ Et torquere mero queiii perspexisse laborant, 435 An sit amicitia dignus : si carmina condes, Kumquam te fallant animi sub volpe latentes. _ ^ ^, Quintilio si quid recitares, ** Corrige, sodes, /■ '^/'rJ l Hoc," aiebat, " et hoc." Melius te posse neg^res. \r^' ^ Bis terque expertum frustra, delere jubebat, /^ t/a7e«. P. N., Proper Names. Tar., pronounce ot pronounced. q. v., which see. EC, understand, supply. sq. {sing.), sqq. (js/.), and the fol- lowing. it., translate, translates, or trans- lation, v., verse. V. R., various reading or readings. A. P., ^)-« Poetica. Carm., Orie«. Epp. or Epist., Epistles. Epod., Epodes. Od., Of/es. Sat., Satires. Grammars. A., Allen & Greenough's. B., Bullions and Morris's. C, Chose & Stuart's. G., Gildei sleeve's. H., Hnrkness's. Revised Ed. Kr., Kruger's. M., Madvig's. Z., Zumpt's. Editors and Commentators. Acr., Acron. A,, ^hMoh. B. or Bent., Bentley. Br., Braunhard. C. Currie. D. or Dil., Dillenhurger. F., /"ea. G., Gesner. II., Heindorf. G. H., (7. Hermann. K. F. II., AT. Z'. Hermann. J., Jahn. K., A'e^/er. Kr., Kriiger. Lach., Lachmann. Lamb., Lambin. L., Lincoln. Mc, Macleane. M., Meineke. Mt., Mitscherlich. N., Nauck. Ob., Obbarius. 0., Ore^/t. P., Peerlkamp. Porph., Porphyrion. R., ^i«cr. S-J., Schmid's Jahn. St., Stallbaum. Y., Yonge, Z., Zumpt. Bl., Metrical translation by Bulwer (Lord Lytton), in Black- wood's Magazine, 1868. Con., Metrical translation by Co- Lex., Harpers' Lexicon. M. M., Tlfaa; Miiller. 250 NOTES. HORATI CARMINYM LIBER PRIMVS. Oariii. I— Ad Maecenatem. (725-736.) This introdnctory ode serves both as a preface to the first three books, which were published together, and as a dedicutiou to Horace's friend and patron Uaeceuas. Argument. — Maecenas, my protector, my pride, various are the aims of men. One man delights in Olympic contests, another in the honors of the state, another in his well-filled barns. The farmer will not jilough the seas, the merchant is restless on land. One loves his ease and his wine, another the camp and the din of war, while the huntsman braves all weathers for his sport. My glory is in the poef 8 ivy crown, my delight to retire to the groves with the nymphs and the satyrs, where my muse breathes the flute or strikes the lyre. If thou shaltrankme among the lyric choir, I shall lift my head to the skies. 1. Maecenas. See the Index of Proper Names.— Atavis. Abl. of Bource, after edite (from edo), a participle denoting birth. C. 178; H. 415, II. ; A. 244, a; G. 395. Atavis here is a general term for ances- tor». What is its proper or original meaning? (See Lex.) — Begibus, in apposition with atavis, and kindred in force to a relative clause: ancestors, (icho tcere) kings. Maecenas belonged to the family of the Cilnii (an ancient and leading house at Arretium), which was descended from Lucumone», or princes of Etruria: (Carm. III. 29, 1, Sat. I. 6, 1, 2)._ 2. ^et. A spondee. Interjections consisting only of a vowel (or of a vowel followed by h), cannot bo elided; by elision the whole word would disappear in recitation. — The friendship of Maecenas was a. pro- tection to Horace against the assaults of the envious and censorious, conferred upon him many solid advantages (as the gift of the Sabine farm), and was an ornament and an honor to him, from the social pres- tige attending an intimacy with the first gentleman of Rome. — Notice the alliteration in dulce decus, as in dulce et decorum, dulcen docta, dulci 261 252 NOTES. digne, denne dulcitm, dulci distinct a domo, Dauniae defende deai», etc.. in subsequent odes. — Con. " The shield at once and glory of my life." 3. Curriculo (from curro as vehiculum from veAo) = curm, "with the car." A few commentators give the other possible translation, i» the race-course. — Olympicum. N. suggests that the allusion here ic not to the Grecian games, but to the imitations of them at Rome, instituted by Augustus. (See Suet. Oct. 45.) 4, 5. CoUegisse. The tense need give us no trouble, for a literal trans- lation of it is perfectly intelligible in English. The remembrance of the race is pleasant, as well as the race itself; and even during the race, the dust has been raised, before it is thought of. Or Horace chose this form without any very subtile consideration of the time, from the exi- gencies of his metre, and the infinitive is aoristic. C. 246, 1, a, b, and 2 ; A. 288, e. Collegisse denotes the gathering together or collecting the scat- tered atoms of dust into a cloud, as by a whirlwind. Cf. Sat. I. 4, 31. — Juvat. After sunt qui the subj. is ordinarily found. By the use of the indicative here, the poet represents the action as particular rather than general, and hence with more liveliness and definiteness, as if he had the very persons in his mind who are pleased by such contests. Sunt quos is here equivalent to nonnullos, (as est qui (v. \^)=nonnemo, sunt qnibus (I. 7, b)—nontmllia). Hence the construction is continued by hunc (7) and ilium (9) : so. juvat. The indie, cannot be used after n^- ative expressions, such as nemo est qui. — Meta. At each extremity of the spina (a low wall running lengthways down the centre of the race- course), were three conical pillars of wood, called metae, — the goal. " It was the mark of a skilful driver to turn the goal as closely as pos- sible, which is implied in /ervidis evitata rotis." — Feryidis, glowing. — Falma. A palm-branch was given to the victors in the Grecian games, to be borne in the hand, in addition to the garland of olive, laurel, pine, or parsley (and sometimes of palm), for the head. 6. Terramm dominos, in apposition with deos. Cf. Ovid. Pont. I. 9, 36 : Terrarum dominos quam colis ipse deos. T. dom. is wrongly taken by D. and R. as the object of evehit. — "Evohit ad deos, transports to the gods ; i. e., makes them, applauded and proud, feel themselves great as the gods. — Notice how lively a picture Horace has given us by a few simple touches, — the chariot, the cloud of dust, the skilful turning of the goal, and the palm-branch given to the proud victor. 7. Hunc. sc. juvat. G. H., J., and Ob. supply here evehit ad deos as well a.s juvat. — TllLohiliu.m, Jickle. Cf. ventosae plebis, Epp. I. 19, 37. 8. Honoribus, abl. of means (the Latin idiom being "raise with honors " where we should say to honors). The threefold honors are the 253 enmle aedileship, the praetorship, and the consulship. — Certat toUere. This use of certo with the infin. is almost exclusively confined to the poets. C. 241, 1 ', H. 533, II.; A. 273, c; G. 424, 4,- M. 389, obs. 2; Z. 616; B. 1160. 9. Ilium, sc. Juvat. — Proprio horreo, abl. of mode or means; it is usually explained, as it is most conveniently translated, as abl. of place with the prep, in omitted by poetical usage. 10, 11. Libya, Sicilj^, and Egypt were the most fertile provinces of Rome. — The area was a raised floor on which the grain was threshed, under the open sky. After the wind had winnowed it, the floor was swept, and the grain was thus collected. — There seems to be a certain contempt for wealth and honors in the use of the -words pnlverem, mobi- /iHw, and verritur. — Gaudentem, sc. ah'quem (one). — Fatrius means helongivg to one'^ father ft, ancestral ; patemus, helongivg to one's father. 12. Attalicis condicionibus (coriditionibus), lit., by Attalic offers, i. e., by the most splendid offers, — the Attali (kings of Pergamus), and especially Attains II., Philadelphus, being famous for the munificence with which they rewarded artists who adorned their palace with pic- tures and statues, and for the liberal prices they paid for books. 13-16. The four proper names in these lines are introduced for the sake oi particularity and consequent vivacity and picturesqueness. The spftciCcation of a particular kind of vessel, and of particular seas and winds, brings more definite images before the mind than would be pre- sented had the poet confined himself to general terms. It suggests, more- over, whatever poetic associations belong to the names ; " Cyjjria," for example, calls up "dreamy recollections of all the lovely Inyths about Cyprus." Apart from such local coloring, the most obvious interpre- tatiorf is that given by Bl. : "You could not tempt him even to a short passage on board the best-built ship : " Cyprus being celebrated for ship- building, and the MyrtOan sea a short though rough passage. — Fluc- tibus, dative. C. l.'i."., 7; 11.385,4, 3); G.345; B. 83.3, .3. «• Luotari, oertare, decertare, contendere, are used by the poets with the dat., after the manner of the (J reek \ia\ia^ai nvi." 16. Otium et oppidi rura sui, generally tr. (as hendiadys) the peace- fill field H around his town. In such cases, however, we must not lose sight of the twofold object. The merchant praises both the tranquillity (calm, freedom from care) of his native town, and the beautiful fields around it. 18, 19. Pati. Find in your grammar (by the index) the rule for the infinitive after adjectives. — Massici, sc. vini. 20. Nee speniit, litStds. — Solido. The business-hours constituted 254 NOTES. what was called the solid day. " Solidus signifies that which has na vacant part or space." 21, 22. Horace delights in pictures like this (especially attractive in a warm country like Italy), of taking rest under grateful shade and by the side of murmuring streams. — Membra, ace. of specification, with stratus (from sterno). — The arbutus {arbutus unedo, or strawberry- tree) is a beautiful shrub, and remarkable for the bright color of its evergreen leaves. — Lene, softly whispering, gently murmuring. — Caput, spring, " well-head." — Sacrae, i. e., to the nymphs. " Shrinea were usually built at the fountain-head of streams, dedicated to the nymphs that protected them." 23. The lituus or clarion was a bronze trumpet, curved at one ex- tremity like an augur's staflf. It was sharp or shrill in tone, and was used by the cavalry. The tuba, trumpet, was straight (as its name denotes) and of a deep tone, and used by the infantry. — Litao (abl, governed by permixtus)= litui sonitu, a brief mode of expression com- mon in all languages. 24. Matribus. " Dat, of the agent with the passive part, detestata." But notice that, while the abl. with a or ah denotes the agent directly and simply, the more subtile construction with the dat. marks the action rather as affectimj the interests of the agent, or as standing to him in a certain relation : as here, wars, to mothers a thing abhorred, (" war, the detested of mothers," BI.) There are a few cases, however, in the poets, where this original distinction between the dat. and the abl. with ab seems to have been lost sight of, as there is a natural tendency, in all languages, to the occasional disregard of distinctions so delicate. 25. Detestata, a deponent part, used passively, as moduhitus (I. 32, 5), metatus (11. 15, 15), ahominatus (Epod. 16, 8). '' Detestatus is nowhere else used passively, except by the law-writers, who use it of one convicted by evidence." — Sub Jove, under the open shy, as sub divo (the latter word being derived from the same root as the lov or 111 which in composition with pater makes Jupiter or Juppiter; com- pare interdiu). Ennius: Axpice hoc sublime candens, quern invoca»t omnes Jovem. The Romans often use Jupiter for the heavens or their phenomena. — Manet, i. e. pemoctat. 27. Catulis, strictly, dat. of advantage; but see note on matribus (24); C. 157, 1 ; H. 388 ; A. 232, b, c ; G. 352. How do we know that catulis is not abl. ? (C. 173, 1 ; H. 415, I. ; A. 246 ; G. 403.) 28. Teretes (smooth, rounded), firmly twisted, well wrought; some translate tapering, in allusion to the conical shape of the nets; plagas, nets, toils. ODES, I. i. 255: 29. Doctus (like the Greek arocpds) is an epithet of poets, musicians, and men skilled in any art, — Hederae. The ivy was sacred to Bac- chus, by whose inspiration poets were often fired. PL, wreaths of ivy. 30. Dis, dative : join me to, place me among the gods. 31. The nymphs represent the sweet and graceful aspects of nature, the satyrs the wild and grotesque. — Leves, nimble-footed, lively. 32. Populo, abl. after a verb of separation. In the best prose, secemo is generally followed by the prep. ab. C. 177, 1 ; II. 413; A. 243; G. 388,- B. 916, 917; M. 261, obs. 3; Z. 468.— "The tibia" (most con- veniently tr. Jlute) " was a sort of flageolet. Used in the plural, as here, it has reference to two of these instruments played by one person. Their pitch was different, the low-pitched tibia being called ' dextra,' because it was held in the right hand, and the high-pitched ' sinistra,' because held in the left." Mc. 33. Eaterpe (eZ and Tipnw, "the well-pleasing") was said to have invented the tibia, and she especially presided over music; Polyhym- nia (woAuf and i/jii^, " rich in song," or the muse " of the sublime hymn") invented the Ij're. In tihiaa Euterpe, Horace alludes to liis lighter verses (as he does in me gelidum — populo, 30-32): in me doc- tarnm — superia (29-30) and Polyhymnia — harhiton to his loftier strains. 34. Lesbpam, Lenhian ; an allusion to Horace's great lyric models, the poC^sj^Aicacus and Sappho, natives of the island of Lesbos. — Tendore, to atrike (lit., stretch [the strings]). The harbitoa {-on) was larger than the ordinary lyre. 35. Quod si, and if. Used sixteen times in Horace; e. g. III. 1, 41 ; Epod. 2, 39. Quod is strictly ace. of specification, in regard to which, i. e., in regard to the matter in hand, or the general subject of our discourse, etc. The conjunctive quality of the relative appears in our translation and. — Nine of the lyric poets of Greece were recognized as pre-eminent in merit: they were Pindar, Alcaeus, Sappho, Stesichorus, Ibycus, Bacchylldes, Simonldcs, Alcman (or Alcmacon), and Anacreon. Inseres. This use of the fut. is modest. The poet awaits the judg- ment of his friend. 36. A literal translation gives best the force of this hyperbole. The poet means, I shall feel myself exalted to the skies, I shall bo at the summit of my hopes. %* Ilorncft'» ode» can gcnorally bo divided into «trophon of foar lino« each. Thin fir-t ode, lir)Wf;v»!r, bcninH and «Mids witli ii rlirtticli, tiie first (X-l) cutifaiiiiiiiK the adrlr«Ms til MiKM.enas, th« Mw;oiid (3o-.'J6) iiitiiniitiiix tin; coiMiilotomitiBfactlon which Ilonure will fool if IiIh patron give» Jiini a favoraldo jiidj;nunt. Thin pracofnl dedi- cation may posBildy have been an aftorthonKlit; it» oiniMMion wonid It^avn a cuiir> plete ode of eight strophes (3-34)« an appropriate introduction to the Ixx^k. 256 NOTES. Carm. II. — Ad Oaesarem. (723-732.) Written probably A. U. C. 726, on the return of Augustus to Rome after f,ho taking of Alexandria. Argument. — Portents enough hath Jove sent upon the earth, making it fear that a new deluge was coming, as the Tiber, the unauthorized avenger of Ilia, rolled back from its mouth, threatening destruction to the city. Our sons shall hear that citizens have whetted for each other the steel that should have smitten the enemy. What god shall we invoke to help us? What prayers shall move Vesta to pity ? To whom shall Jove assign the fcisk of wiping out our guilt? Ck)me thou, Apollo; or thou, smiling Venus, with Mirth and Love thy companions ; or thou. Mars, our founder, who hast too long sported with war; or do thou, son of Maia, put on the form of a man, and let us call thee the avenger of Julius Caesar; nor let our sins drive thee too soon away; here take thy tri- umphs ; be thou our father and prince, and eufifer not the Mede to go unpunished, whilst thou art our chief, 0 Caksar. 1-20. The prodigies here described are such as were said to have followed the death of Julius Caesar. Cf. Verg. Georg. i. 466-488, Ov. Met. XV. 782 sqq. 1. Terris misit, has sent the earth. Terris is dat. of disadvan- tage (C. 149 ; G. 344, 3), and not (as usually explained) =:= in terras. It is always well to consider a dative as a dative. — Nivis, gen. of the whole, after an adv. of quantity. C. 133, 4, n. 1, b: H. 397, 4; A. 216, 4; G. 371; B. 762.— The aigmatism in the repetition of is in the first two verses, has been censured by some critics, but is defended by N. as representing by its harsh sound " the unintermitted and incon- ceivable wrath of heaven : Cf. iv Sivtpi PaSttrpiv luydXriatv. II. 21, 239." Some ears are too captious on such points. Lowell rightly commends Jeremy Taylor (in the well-known passage in his sermon on prayer, containing the image of the lark) for the " slidingly musi- cal use he makes of the sibilants with which our language is unjustly taxed by those who can only make them hiss, not sing." 2-4. Pater, i. e., Jupiter, rarhp avbodv re ■dtSip re. — Rubente, red (from the reflection of the thunderbolt). The abl. in -t, the adjective form, would represent a permanent quality ; the participial form, in -e, (used here) denotes a transient appearance. — Arces, i. e., the seven hilla of Rome with their temples and the Capitol. Cf. Verg. Georg. 2, 535 (and the similar verse, Aen. 6, 783) : Septemque una sibi niuro circtim- dedit arces. — TJrbem, i. e., Rome. 5-8. Terruit, containing the idea of inspiring fear, is followed by ne, lest. — Saeculum Pyrrhae, the deluge of Deucalion. — Omne pecus, his whole Jlock (especially his seals). — Visere, inf. (by a Greek con- 11. 257 struction) instead of the supine, or nt with the subj., to denote purpose. C. 244, 1 ; H. 533, II. 2; A. 331, g; G. 424, 4, 4); M. 389, obs. 2. 9-12. Samma, in the top of: (by what familiar rule? ) — Ulmo, poet- ical abl. of place. Rule for its gender? — The proper name for wood- pigeons is palumhes, but columha is the generic word. — SaperjectO, 80. terris. — Dammae (damae), gazelles. Some tr. chamois. 13-16. Inundations of the Tiber, though not uncommon, were the objects of superstitious regard at Rome. — Flavum. The Tiber is of a muddy, yellow, or tawny color, from the sand washed down in its stream. In the sunshine, when seen at some distance, it gleams like gold. — Litore Etrusco (abl. after retortis, a verb of separation), /roni the Etruscan shore, i. e., from the right bank of the Tiber, where the high grounds descend directly into the stream. — Dejectum, former supine after a verb of motion, expressing the purpose of the motion. Honnmenta regis, i. e., the palace of Numa, adjoining the temple of Vesta at the foot of the Palatine hill. 17-20. Iliae. See Index P. N. — Nimium querenti (on account of the assassination of Julius Caesar). — Vagus, i. e., straying from his proper channel, and spreading his waters over the city. — Sinistra ripa, poetical abl. of place. Rome was built chiefly on the left brink of the Tiber ; that is, on the bank at your left hand as you sail down the stream. — Jove. The Capitoline Jupiter, the tutelar deity of Rome. ^'• In u-xorius amnis the word flows over into the next verse, as the river over its banks : perhaps not without design ; at any rate, it is picturesque. N. 21-24. Javentns, rara vitio parentaxn, audiet cives acnisse fer- rum («c. in cives or adversus cives) : an allusion to the civil wars. Gives is strongly emphatic. — Andiet acuisse, etc., shall hear that fellow citinen» whetted the sword. C. 146; II, 537. — Fersae, i. e., the Parthians. In Horace, the names Medi, Persae, and Parthi were cquiv« alent. The Persae and Medi were included in the great Parthian empire. " The empire of the East had passed from the Medes to the Persians under Cyrus, and from them to the Parthians under Arsftccs." Melius perirent, lit., would better die; an English writer would say, (as Mc. translates,) b)/ which it were better that the hostile Persians should die. In perirent wo have the imper/. instead of the phiper/. subjunctive for liveliness' sake. C. 215, 4, 1 ; 219; H. 510, n. 2; A. 308, a.— Pugnas, (our) bat:'*!», the allusion being definite. — Vitio, ablative of cause. The havoc oi the civil wars lessened the number of the youth. 25-28. Vocent and fatigent, each subj. in a question of hesitation and doubt, the doubt being in regard to what may most properly or Hor, 17 258 NOTES. fitly be done : " Whom shall the people invoke, for the safety of the sinking state?" — Divom (a contraction of divorum), gen. after quern, a partitive word. — Imperi = imperii. See Grammar, on second declen- sion of nouns. — Rebus, dat. of advantage {rebus sustentandis). — Vir- gines sanctae, the Vestal virgins. — Minus audientem, either Icsb attentive to their prayers than before the murder of Caesar (who was Pontifex Maximus), or too little attentive to. The abl. governed by the comparative degree is here omitted. C. 53, 1 ; 174, 5 ; H. 444, I ; A. 93, a ; G. 312, 2. — Carmina, more special than prece, refers to hymns or liturgical chants. 29-32. Partes, the oflBce, the duty. — Humeros, ace. of specifica- tion. Apollo was to be clothed with a cloud, in order not to be seen by mortals. Apollo is first invoked, either as the guardian of the Caesars (especially of Augustus), or as the god of divination {augur), who could teach the Romans how to appease the anger of the gods. Virgil (Aen. 4, 376) follows Horace in giving Apollo the title augur. 83-36. Venus is called "goddess of Eryx," from Mount Eryx in Sicily, where she had a temple. As the mother of Aeneas, she is inter- ested in the welfare of Rome and of the Julian gens. — Bidens, i\onimihi 'A(j>po6lrTi, Iliad 3, 424. — Circum quam. — Jocus, Jeat or Sport, (KcD/ios). Genii of this kind are often represented as flitting around Venus, in works of art. — AuctOT (sc. generis), our founder, i. e.. Mars, father of Romulus and Remus. 37-40. Ludo, the sport of battle. — Leves, polished. What would lgv€8 mean ? — Mauri peditis, i. e., of the unhorsed Moor. The Roman soldier has slain the horse, and is now, stained with blood {cruentum), attacking the dismounted rider, who glares upon him with a fierce and undaunted look. The two verses (39, 40) give us a fine picture of des- perate valor. — VoltUS = vultus, which latter orthography had come into use as early as Quintilian's time. " The Romans had a diflBculty in pronouncing uu, whether as a diphthong (e. g., as in quum, equtis," — hence often written cum, ecus), " or as used with a consonantal power given to the first letter. The same peculiarity held in the letter i ; thus abicere, or else ahjecere, is an older form than abjicere. On the other hand, where i came between two vowels, there was a doubling of the i in pronunciation." Y. 41-44. Sive (tu), ales filius almae Maiae, mutate figur^, imitaris juve- nem in terris. — Filius, nom. for voc. — Mercury, as paci/er and as the tn- terpres hominumque divomque, is a god of reconciliation ; he is also an ex- piator of crimes and an author of civilization : hence his identification with Augustus in this strain of refined flattery. — Juvenem. Augustus ODES, I. ii. iii. 259 was forty years old; but a man was called Jnvem's and adolescens until old enough to be called senex. — Ales, in allusion to Mercury's winged cap and winged sandals. 45-52. Bedeas (and the four following verbs), subj. in a wish or prayer. The phrase serus in caelum redeaa was happily quoted by Web- eter when he welcomed Lafayette at Bunker Hill in 1825. — Vitiis, abl. of cause. — Iniquum, "iratum." — Ocior, too early. — ToUat, i. e., evehat in caelum. — TriampllOS, governed by ames, which also governs diet. Others supply agas. The title of Pater patriae was given to Augustus A. U. C. 752, long after this ode was written ; that of Princepa was given him in 726. Pater is to be taken here in a general sense, as pater civium, (cf. pater tirhium, III. 24, 27) ; princeps as princepa sena- tu8. — Eqnitare. The Parthian cavalry often made hostile incursions into the Roman province of Syria. — The name of Caesar is introduced abruptly, with great art, at the end, where that of Mercury might be expected. %* Tlie first six strophes of this ode (1-24) treat of the calamity, the last six (29-52) of the expiation: the middle strophe (2f)--28) contains the turning-point; the line Hie am^i did pater alque princeps, in the last strophe, the aim or final point of the whole. Cann. III. — Ad navem Yergili Athenas profecturi. Addressed to the poet Virgil, on his departure for Greece, A. U. C. 735. Aboumewt. — We commit to thee Virgil, 0 thou sliip! deliver him safe on the •bores of Attica, and preserve him whom I love as my life; and mny the «kies and winds prosper thee. Hard and nieh was the man who first tempted the sea and defied the winds. In what shape should he fear the approach of death, who unmfived coald look on the monsters of the deep, and the swelling waves, and dangerous rocks? In vain did God separate lands, if man is to leap over the for- bidden waters. So doth he ever rush into sin. Prometheus brought fire into the world, and with that theft came all manner of diseases; Daedftlus soared on wings, and Ileroiles Imrst into hell. Deterrwl by naught, we would climb heaven itself; and our guilt suffers not Jove to lay aside bis bolts. 1-8. Sic, etc. Thv8 mny the cfoddeas, etc., ffuide thee. — Reddas and serves follow as defining sic, and are to be translated absolutely, with- out supplying ut. The abruptness of the anacoluthon increases the effect. — Diva, i. e., Venus, who as Venus Marina or EtJiAoia was invoked by navigators. — Fotens Cypri, who rulea over Cyprus. Cypri gov. by potens. C. 1.36, 2; 11. .399, I. 3; A. 218, a; G. 873. Fratrei Helenae, Castor and Pollux, who " had among other appollav tioni^ that of 'sailor-helpers.'" The actual stars are referred to (m 260 NOTES. appears from lucida aidera), and not " the fire of St. Elmo." — VentoruDU pater, Aeolus. — Aliis, sc. ventis. — The lapyx was a favorable wind for voyagers to Greece, as blowing from the N. W. — Debes. The ship owes Virgil to Horace and his friends ; Virgil has been intrusted (ere* ditum) to it as a loan or pledge. — Reddas, etc., mayst thou deliver (him) safe to the Attic shores. — Animae dimldium meae. Pythagoras de- fines a friend as the half of one's soul. "Part of my soul, I 8«ek thee, and thee claim, My other half." Miltox. 9-16. lUi erat, he had. Oak and triple bronze are symbols of har- dihood, resolution, and indifference to danger; robur suggests a shield of oak-wood, as aes triplex a coat of mail. — Notice the expressive arrangement by which contrasted words are brought together, {frarjilem truci, pelago rateiii,) and primus is made emphatic by being placed at the end. — Docertantem. Be in composition is intensive. R. says that it denotes here the eagerness for struggle and victory. — Aquilonibus, dative ; which case is often used in the poets after verbs of fighting, contending. — The Hyades are called tristes, because they betoken rain.— Hadriae. C. 19, 8; H. 48, 5, 2; A. 35; G. 28.— (Sive) volt ponere seu tollere. Volt=vnlt. — Ponere. As the wind could raise the waves by blowing, so it could lay them by ceasing to blow. 17-20. Gradum, approach, onward step ; Death is personified. — • Siccis oculis, toith dry eyes, i. e., unmoved. The ancient poets use tears for symbols of sensibility and strong emotion ; nor was it considered by them as unmanly to weep in times of danger — Infames, ill-famed ^ on account of the many shipwrecks at that point. 22-28. Prudens (pr(o)v(i)dens), in his providence (or foresight). — Oceano dissociabili, "by the estranging main." Matthew Arnold. Dissociabilis is used in an active signification. — Audaz omnia per- peti = audax ad omnia perpetienda. To make the inf. depend upon the adj. is a poetical construction, borrowed from the Greeks. — "Veti- tum nefas. The addition of the adjective indicates that men do not sin from ignorance, but rush consciously into crime. D. — Japeti genus, i. e., Prometheus; (genus —Jilius.) — Mala, mischievous. 32-40. Order : Tardaque necessitas leti, semoti prius, corripuit gra- dum.— ExpertUS (est). — Perrupit, broke violently through, broke into. The "strepitus verborum " in this verse corresponds with the violence and might exhibited in the action. The i in perrupit, originally long, retrains its right by the aid of the arsis. — Acheronta (a part for the whole) = Hades. — Herculeus, adj. where we should say "of Hercules." — Ardui. C. 133, 4, a; 113, 7; H. 397, 1; 441; A. 216, I.; 189, a; G.371j 195, 2; B. 762.— Stultitia, in our folly.— Tonere, to lay aside. ODES I. iii. iv. 261 Oarm. lY. — Ad L. Sestium. Tariou3 dates are assigned to this ode, from A. U. C. 715 to 732; the latter snp- poaitiou beiug gtueiaiJy adopted. Argument. — The winter is thawing; the spring is returning; the sailors are launching their ships ; the herds quit their stalls and the ploughman his fireside ; and the meadows are no longer white with frost. Venus and the Graces are leading the dance, and the Cyclopes' forge is burning. Let us bind the head with myrtle or the earth's first floweis, and sacrifice a lamb or kid to Pan. Death calls on rich and poor alike. I jfe is short, 0 Sestius ! and our hopes we must contract. The grave awaits thee ; and when there, no more shalt thou preside at feasts. 2-8. Machinae (=phalangae, Caes. B. G.), rollers on which the ships were drawn down to the water, which had been hauled up on shore at the approach of winter. The launching of the ships at the opening of naviga- tion on the first day of spring (VI. Id. Mart.) was an occasion of great rejoicing. — Igni, the fire built for warmth in winter. — Choros dncit, lead» the dancen. — Imminente Lana, while the moon hanga overhead.— Kymphia, dat. C. 15.3. 6 ; 11. p. 201, foot-note 1 ; A. 248, a, R. ; G. 346, 2; M. 243, obs. 4. — Altemo — pede. They dance, keeping time, and striking the earth first with one foot and then with the other. The dance of Love with the Nymphs and the Graces, at the opening of the vernal season, expresses, in the language of ancient poetry, similar ideas to those in these verses from Tennyson's Locksley Hall : — " In the Spring a fuller crimson comes upon the robin's breast; In the Spring the wanton lapwing gets himself another crest; In the Spring a li%elier iris changes on the burnished dove; In the Spring a young man's limey lightly turns to thoughts of love." Secentes, comebj, lovely. — Graves, lahoriouH. — Ardens, glowing with the reflection of the flames — TJrit, lights up, fires. Vulcan superin- tends the Cyclopes, in his workshop (oj/icinaa) under Aetna, while they forgo thunderbolts for Jove to hurl in the coming summer. 9-12. Nitidam (with oil). It was the custom to anoint the hair and wear garlands upon the head at feasts. — Agna, sc. tibi immolari, (cf. III. 24, 57.) Abl. of means, or of "that with which the action of the verb is performed." Cf. Verg. Eel. 3, 77. 13-16. Pulsat, knock» at. The Greeks and Romans often knocked at doors with ihc\r feet instead of their hands, " IM^iut. Most. 2, 2, 23: puhnndo pedibua jiaene confregi ha»ce amha» (fores)." — Regum, i. e., of the rich and great. — Turres, i. c., lofty houses. — Beate, perf. pass, part, of Leo, lit., blessed; here, (as often,) blessed with wealth, opulent. Summa is the noun-substantive, nut the adj. — Inchoare " always m«an« 262 NOTES. to begin something in such a way as not to finish it." Mc. tr. to enter upon; N., to give room to. — Longam, i. e., "which looks far forward," "requires a long time to mature it." L. tr. distant. — Jam with the future = soon. It implies certainty. — Fremet is taken with nox, while corresponding verbs are supplied with manes and domus, e. g., circum- volitabunt and teget. — Fabulae, appositive to maneS, and the shades^ the Jahles ; a strong expression for the fabled shades. 17. Exilis, bare, poorly furnished with comforts, heijce cheerless. R. tr. narrow, as affording little r9om for the multitudes of shades that throng in it; others tr. tenanted by ghosts (or by unsubstantial shades). Y., too freely, joyless. — Plutonia, of Pluto. Adjectives formed from proper names are often used in Latin where it would be more in accord- ance with English usage to employ the gen. — Simul = simul ac, as soon as, when once. — Mearis — meaveris, fut. perf. 18. Thou wilt not obtain by lot the sovereignty of the wine, i. e., thou wilt not be chosen by the dice as the (rex bibendi) president of the feast. "Non accipies per sortem regna vini." Acr. Cf. II. 7, 25. — TaliSf hy the dice, (with fhejactus Veneris, the most lucky throw, in which each talus presented a different number.) Carm. V. — Ad Pyrrliani. (720-725.) Argument.— What slender youth art thou toying with now, Pyrrha? He thinks, poor boy, it will always be thus with thee, and will timidly wonder when the tempest arises. I pity those who have not found thee out; for my part, I have escaped out of the storm, as the walls of the Sea-god show, wliereon my drip- ping garments and the picture of my wreck are hung. 1-8. Multa in rosa, on many a rose. — TJrget, courts. — Pyrrha. Not a real personage. The poem is simply a creation of Horace's fancy. The name (nv^pd) denotes auburn hair {favam comam). — Cui, for tchom. Simplex munditiis, jo/am in thy elegance, simple in thy elegance ; "plain in thy neatness," Milton (in his translation of this ode). It is difiScult to do justice to these two Latin words in English. They indicate ele- gance without pretension, — that union of elegance and simplicity which is the highest triumph in dress, as it is in every field of art. Cf. ^i\oKa\iJvijey /jiet' tireXeiai (Funeral Oration of Pericles) : words which *' express the good taste of the Athenians in avoiding the gaudy and lavish magnificence of barbaric ornament, and by the beauty of form and proportion exciting a purer and higher pleasure." Cf. also Isocr. ad Demon. ^ 27, (where see Sandys.) — Fidem, of (broken) faith. Sup- ply laesam, suggested by mutatos ; or we may translate simply, with L., " of faith and changed gods complain." — MatatOS| 1. e., no longer pro- ODES I. V. vi. 263 pitious. — The winds are called black, as obscuring the sun. — Emi- rabitur. The e- is intensive : shall he wonder (from the bottom of his heart) at. This is the only instance in which this word occurs in writers of the golden age, — Insolens, unaccustomed (to such treatment). 9-16. Aurea, ^'all-gold" (Milton), i. e., of priceless value, endowed with every perfection (in his imagination). " So Homer calls Venus vpvaia frequently." — Vacuam, " heart-free " (from other loves). — Aurae fallacis, the deceitful breeze. — Intemptata (intentata), untried (i. e., before they have tried thee and proved thy coquetry). — Nites, i. e., aeemest lovely, art attractive. — In what case are tabula and votiva ? — Prove by scanning (C. 270, 1 and Exc. 1; H. 581, III. 1; A. 348, 4; G. 704 and Exc. 1; B. 1471, and Exc. 1). Men who escaped from a shipwreck often hung up in the temple of Neptune, or some other sea- god, (particularly in the temple of Isis,) a picture representing their wreck, and the clothes they escaped in. — Maris governed by potenti. C. 136, 2; H. 399, 1. 3; A. 218, a; G. 373. Oarm. VI. — Ad M. Vipsaninm Agrippam. (718-734.) 725 ? Abgument. — Varius shall sing in Homeric strain of thy victories by sea and land. My humble muse does not sing of these, of the wrath of Achilles, or the wanderings of Ulysses, or the fate of Pelops' house, nor will she disparage thy glories and Caesar's. Who can fitly sing of Mars, mail-clad, of Meriones, black with the dust of Troy, of Diomod, a match for gods ? I sing but of feasts and of the mock battles of boys and girls. 1-8. Beriberis. Present or future? Prove by scanning, and thus finding the quantity of the e. — Scribi here means to bo celebrated in verte. — Vario, abl. absolute with alite. Scriberis a Vario might have been expected ; but instead of thus regularly and directly denot- ing the agent, Horace expresses himself indirectly, " «ince Variua i$ a bird of Maeonian (i. e. Homeric) song : " the abl. absol. denoting the cau$e of the fact stated in the principal clause acriberis fortis et hoitium victor. For the construction cf. inaequali tonaore, Ep. I. 1, 94, and judice Caeaare, Sat. II. 1, 84. R. takes Vario as dat. of the agent, and alite abl. by accommodation to the sense instead of the form, Vario being equivalent in meaning to a Vario : but this is forced. — Quam- cumque rem. — NoB, i. e., I. — Nequc conamur, etc. — Gravem Pelidae Stomachum, the deatructive wrath of Peleua' aon. (Compare the first two lines of the Iliad.) — Cedere, infin. governed by the adj. nescil. The prose usage would require the gerund in the gen., cedendi. — • Duplicis, crafty, double-dealing. There is a humorous depreciation 264 NOTES. (TOTTfjViixrtj) in the use of stomachus for ira, and in calling Uljsses crafty instead of versatile or icise. — UlixSl (pr. in four syllables) is a gen. of the second declension, from an ancient form, Ulixeus. — Pelopis. See Pelojps, Index of Proper Names. — Oomum, house, i. e., family or line. 9-20. Tenues grandia, a humble {hard), lofty {themes) ; tenues agree- ing with nos. — Imbellis lyrae, gov. by potens. Cf. potens Cypri, 3, 1. Laudes eg. Caesaris et tuas. In Latin, as in Greek, a possessive pro- noun is often connected by a conjunction with the genitive of nouns, as being itself equivalent to the gen. of a personal pronoun. — Tunica tect. adam., clad in his adamantine tunic, i. e., in his shirt of mail (^aXKeoi^uprj^, ^oXko^^^ituv) . Adamantine is a poetic word for steel. — Quis scripserit. Subj. in a question of appeal. — Saperis parem. By the aid of Athena, Diomedes Saiftovi ico^ wounded Venus (Iliad, V. 335) and Mars (846 sqq.). — Order : acrium in juvenes, sectis (tamen) nngui- bus, {yet) with their nails pared, so that they could do little damage. K., imagining a more serious combat, wrongly tr. sectis " cut sharp." — Acrium = acriter pugnantium. — (Sive) vacui (sumus), sive quid uri- mur (or if we "nurse a flame"). — Non praeter solitum leves, i. e., trifling, according to my usual practice. Me. Oarm. VII. — Ad Mimatimn Plancum. (722, 0., 734, R.) Argument. — Let others sing of the noble cities of Greece, and celebrate Athens and all its glories. For my part, I care not so much for Lacedasmon and Larissa as for Albunea's cave, the banks of Anio, and the woods and orchards of Tibur. The sky is not always dark, Plancus. Drown care in wine, whether in the camp or in Tibur's shades : as Teucer, thongh driven from his father's home, bound poplar on his head, and cheered his companions, saying : '• Let us follow fortune, my friends, kinder than a father: despair not, while Teucer is yonr chief; Apollo has promised us another Salamis : drown care in wine, for to-morrow we will seek the deep once more." 1-4. Laudabunt, concessive fut., others shall praise (if they please). Claram, bright, sparkling, sunny, (with reference to its cloudless skies). Between what two seas (or gulfs) does Corinth stand? — Baccho and Apolline, abl. of cause with insignes ; distinguished on account of Bacchus and Apollo, i. e., on account of the legends connecting these gods with those places. — Gender, number, and case (accusative) of Tempe ? 6-7. Sunt — olivam. There are those whose single task it is to celebrate the city of chaste Pallas in unbroken song, and to gather a ODES I. vii. 265 branch from every olive to entwine their brow (lit., to place before their brow an olive-branch plucked from every quarter). — Intactae, i. e., virgin. — Falladis urbem, i. e., Athens, named for Athena, and sacred to her. — Perpetuo, continuous, unbroken. — Undique, etc. I follow Orelli and others in understanding this passage as meaning, (in Y.'s words,) " the pride of others is, in a set poem to celebrate Athens (or Attica), and to gain an olive wreath from every part of it, i. e., from every legend, to gain poetic fame." Bentley, Con., and others explain it as implying a worn-out hackneyed subject, an olive-tree stripped of its leaves by every poet, "plucked on all hands." — Olivam. "The wreath for literary merit was properly of ivy (I. 1, 29). Here it is sup- posed to be of olive, as being conferred by Pallas," to whom the olive was sacred. Similarly the muse of the love-poet is crowned with myrtle (as sacred to Venus) in Ov. A. A. I. 1, 29. 8-9. Plurimus, many a one. — In honorem. to the honor. The ace. is proper, as denoting the end or purpose. R. and N. render plurimus in honorem, " he who is eagerly intent upon the celebration of Juno." Aptum equis, Innd^anv. The vale of Argos aflFords good pasture. 10-13. Tarn, «o much. — Patiens, hardy, patiently enduring. — Per- CUSsit, has struck, charmed. Perhaps historical (struck), and implying that Horace had visited these places. — Bomus, the home, the grotto. — Praeceps, headlong, in allusion to the cascades. 15-21. Albas, making clear. " Expressive of the white, fleecy clouds which accompany westerly or N. W. winds." Y., who cites Iliad 11, 306. — Deterget. Horace often prefers forms in -eo. So tergere,den- •enrur. — Signis. The standards, set up in the ground, in Roman camps, in front of the general's tent, were richly decorated with plates of gold or silver. — Tenant, tenebit. From the difference of the tenses, we may infer that Plancus was still in camp. — Tiburis tni, i. e., of thy villa at Tibur. — Patrem. TelSmon. 22-27. lyaeo, with wine. This name of Bacchus is very appropriate here, for it means the deliverer from care (Xuiiv). — Populea. The white poplar wa3 sacred to Hercules, to whom, as the Leader, ('Hpa«>i)f vy*/*""») and as himself "far-wandering," Teucer, placing a poplar wreath around hi« brow, pours out a libation before he sets out on bis new expedition. — Quocumqne, separated by «mc/r//». — Melior parente, hinder than my father. — Tencro ducc, et ausplce Teucro, ■u^^th Teucer for your leader, andjunder the auspices of Teucer. Abl. absolute. — Auspice. Horace puts into Teucer's mouth an expression derived from a Roman usage. A Roman commander-in-chief alone had the auspi- eium, i. e., the right of consulting the gods by the flight of birds, to 266 NOTES. see whether any proposed step met with their approval. If an impe- rator commanded in person, the war was said to be carried on under his ductus as well as his auspicia ; otherwise only under his auspiciaf his legatus being the dux. Thus Tacit. Ann. 2, 41 : recepta aigna cum Varo amiasa ductu Germanici auspiciis Tiberii. Mc. and Z. Whitefield adapted this motto for the banner borne by the New England troops in the expedition against Louisburg : " Nil desperandum Christo duoe et auspice Christo." 28-32. Certus {vntitfiTfii), unerring. — Ambignam, i. e., that cannot be distinguished from the old Salamis, on the island of that name : or, famous as the old, so that when the name " Salamis " is mentioned, it will not be known which of the two is meant. — Tellure nova, i. e., in the island of Cyprus. Poetical abl. of place. — Saepeque passi mecum pejora (i. e., mala majora). Cf. Verg. Aen. 1, 198, 199. — Iterabimas, we will again traverse. %* Some editors and sereral of the best MSS. divide this ode into two, th« second beginning at the 15th line. But no student of Pindar will complain that the connection between the different parts of this beautiful little poem is too obscure. " For the supposed political reference of this ode, see MerivdU, Hist. Borne, ch. 3CU. vol. iv. p. 595 ; " (p. 456, American edition.) Oann.VIIL-AdLydiam. (727?) Argument. — Lydia, why art thou spoiling Sybaris thus, so that he shuns all manly exercises? He who was once so active, why does he no longer ride and ewim and wrestle, and throw the quoit and javelin in the Campus Martius? Why does he hide himself with thee, like Achilles in woman's apparel ? 1-9. The names Lydia and Sybaris both indicate luxury and effem- inacy. (The characters are invented, not real). — Froperes and oderit, subj. of dependent question. — Amaudo, by loving {him). — Campum. The Campus Martius, where the young men used to amuse themselves by games and warlike exercises. It lay fully exposed to the sun. — Patiens, (once) patient of, (once) able to endure. — Militaris, {although) ripe (or, of right age) /or military service. The adj. is used adversa- tively. — Aeqnales, his companions ; lit., those of the same age. — Equi- tat, i. e., does he take part in cavalry exercises. — Gallica ora, the mouths of Gallic steeds. The Gallic horses were very spirited, and highly esteemed for war. — Tiberim tangere, i. e., to swim. — Olivam. Before wrestling, the combatants used to rub their bodies over with oil, in order to render themselves more supple, and thus able to elude more easily the grasp of their opponents. Z. — Sanguine viperino = quam «anguinem viperinum. M. 304. ODES I. viii. ix. 267 10-16. Qestat = habet. — Armis, i. e., the discus and the jaculum i Nobilis saepe disco, saepe jaculo, trans finem expedite. — Trans fiuem ezpedito, thrvwn beyond the mark, or " beyond the point attained by any of the other players." Ezpedito belongs to disco as well as to Jaculo. " The discus was a heavy circular plate of iron or lead, about a foot iu diameter, and thrown like our quoit as a trial of strength or skill." — Nobilis, famed. — Achilles, the son of the sea-goddess Thetis, that he might not be sent to the Trojan war, was dressed as a female, and concealed by his mother among the daughters of Lycomedes, king of the island of Scyros. Ulysses discovered him by a stratagem, and induced him to join the Grecian host. — Sub — funera,yH«t before the mournful slaughter at Troy. On sub, see Z. 319; Harpers' Lexicon s. V. II. B, 1.— Cultus, a«i>e.— Proriperet (eum).— The Lycians, com- manded by Sarpedon and Glaucus, were the most powerful allies of the Trojans. — In with caedem, into, with catervas, against. Cann. IX. — Ad Tlialiarclimn. (724-727.) The beginning of this ode may have been suggested by Alcaeus, Frag. 34. Arocmznt. — Thou seest how Soracte stands out with snow, and the woods are bending with their burden, and the sharp frost hath frozen the streams. Heap logs on the fire, and draw thy best Subine wine. I^eavo the rest to the gods, at whose bidding the fierce winds are still and the woods have rest. Ask not what is to come; enjoy the present day; let the dance be ours while we are young, the Campus Martins, the promenade, the happy talk of lovers, and the coy girl that likes to be caught. 1-8. In what case is altal Determine by the metre. — Stet, stand» out. Subj. in indirect question, after ut, how. — Constiterint, (from con- sisto,) are congealed. — AcutO, sharp, piercing, stinging. — Dissolve friges, "thaw the coW." — Quadrimum, four years old, and therefore mellow, although the Sabine wine was cheap and ordinary. — Sabina diota, from a Sabine jar. Diota, a wine-jar with two handles. 9-16. Cetera, all other things. — Simul='8imul ac, as soon as. — Aequore, on the deep. Poetical abl. of place. — Fuge = no/i. The inf. quaerere is its object. — Quemcumque dierum. — Dabit. Indie, with the universal relative. — Lucre appone, count as gain ; " set down to profit ;" dat. of the result. C. 161, 1, 4. — Puer, dum puer cs. — Tu is familiar and kindly, and emphasizes the exhortation, as a6 yi in Greek. 0. 17-24. Virenti (tibi), dat. of advantage after abest. C. 149; H. 386, 2; A. 224; Q. 345; B. 817, 820.~Cainpai, the Campui 268 NOTES. Martius, with its games and exercises: especially resorted to in the forenoon. — Areae, "the open squares, where the young people used to meet and gossip : " " the resort of loungers in the afternoon." — Sub noc- tem, at nightfall. — Bepetantiir. Subj. of precept or mild command. Composita hora, at an hour agreed upon. — Nunc et (repetatur) gratua risus intimo ab angulo, proditor latentis puellae, (repetatur)que pignus, etc. " The girl hides in a corner, but betrays herself by laughing. When the seeker discovers her, he takes from her a pledge " or love-token, " either a bracelet or a ring, which she teasingly refuses to give." — Lacertis and dig^to, dat. after dereptum. — Male pertinaci, roguishly (or mischievously) obstinate, or roguishly resisting. Others tr. male " non admodum," feebly, none too earnestly, resisting : " not too per- tinaciously coy." " not o'er reluctant." Oarin. X. — Ad Mercurium. Aegument, — Mercury, thou who in their infancy didst tame the human race by the gilts of speech and gymnastic exercises, of thee will I sing, tliou inessen- ger of the gods, thou master of the lyre and prince of thieves. Why, while Apollo Was threatening thee for stealing his cows, he tnrned and laughed to find bis quiver gone. By thee Priam passed through the Grecian camp. Thou conductest louls to their last home, thou favorite of the gods above and gods below. 1-8. Mercuri. C. 9, Exc. ; 23, 3 ; H. 51, 5 ; A. 40, c ; G. 29, 2.— Cultus, the habits, manners. — Recentum, of the newly created, i. e., of the first men. — Voce, by (the gift of) language. — Decorae, graceful, i. e., giving grace and symmetrical development to the hody. — More, by the institution, introduction. — Lyrae. The infant Mercury made the lyre out of a shell of a tortoise by fitting strings to it. "The babe was born at the first peep of day; he 'oegan playing on the lyre at noon, And the same evening did he steal away Apollo's herds."— Homer's Hymn to Hermes, Shelley's Transl. Callidnm condere (= callidum ad condendum), inf. after adj., by a Greek construction. — Quicquid placuit, whatever it has pleased thee, (so to hide). Others : whatever has struck thy fancy. — Jocoso — furto, to hide in sportive theft. 0-20. Order : Olim, dum Apollo terret te puerum minaci voce, nisi reddidisses boves, per dolum amotas, risit, viduus pharetra. — The story that Hermes jocosely removed the bow and arrows of Apollo at the very time that Apollo was scolding him for stealing his cows, is not found in Homer, and is probably from Alcaeus. — Terret (historical present) = terrebat, and hence may be followed by the pluperf. {reddi- ODES I. X. xi. 269 ditten). — Dam, icMle, when expressing simultaneous coincident action, is properly followed by a present indie, without regard to the tense of the leading verb. — Priam's visit to the camp of Achillea, to ransom the body of Hector. {Iliad 24, 336 sqq.) — Ilio, neuter. Horace uses both the neut. //ton and the fern. Ilios. — Priam is here appropriately called dives, on account of the rich gifts which he bore. — Ignes, icatch-firea. Trojae. dat. — Fefellit, eluded, passed through without detection, (cA«y tiff£A5wv II. 24, 477.) — With his "caduceus" or yolden wand (a present from Apollo), Mercury, as 4'i<^o:Toix::6i, (usher of souls,) guides the souls of the dead to the lower world. — Laetis sedibus, i. e., in Elysium. Abl. Reponis. N. thinks that the force of the re- in this verb is " thou placest in their destined seats of rest," "their due abode." — Levem, uusub- ttantial. — Deorum, partitive genitive. — Imis = Vn/ert», (Pluto and t*r08erpine). Mercury had functions both in heaven and Hades. Oam. XI.— Ad Leuconoen. (726-732.) AaonxKNT. — Look not into the book of fate, Leuc&noe, nor consult the astrol- ogers. IIow much better to be satisfied, whether we have yet many winters to see, or lliis be tlie hist! Be wise, strain the wine, think of the sliortncss of life, and cnt thy expectsitions short. Even while we speak, time flies. Live to-day ; trust not to-morrow. 1-4. Ne quaesieris, nee temptaris, subj. in a negative exhortation or mild command. The perf. is a little stronger than the present would have been, " as begone in English is more expressive than go." Wo should have expected neu or ac ne instead of nee. — Scire nefas, it ia forbidden U9 to know. "Nefas" is whatever is contrary to the will of the gods. Finem, sc, vitae. — Dederint, subj. in indirect question. — Temptaris (tentari8) = temptaveris (tentaveris). — Babylonios nnmeros, i. e., the calculations of the Chaldean astrologers, (Chnldaeorum promisaa, Cic. Tu«c. Diap. I., 40). " Swarms of impostors from the East pretended to tell fortunes and cast nativities at Rome. They were most successful in engaging the attention of women." — Ut melius (est), how much better it ia. — Seu Juppiter tribuit plures hicmes, seu (hanc) nltimam, or (thia winter) aa the laat, quae nunc, etc. 6-8. Debilitat, "breaks the force of," breaks (the waves of) the Tyrrhene sea. — Oppositis pumicibus, on the crumbling-rocka oppoaed. Abl. of means, although the English idiom prefers the prop. on. " By the term pumicibua are meant rocks corroded and eaten into caverns bjf the constant dashing of the waters." A. Cf. Whittier's " CliffH which hungry Ocean Gnaws vrith hia surges." 270 NOTES. Sapias, liques (from liqtio), reseces, subj. of exhortation. — Wine was clarified by being ctrained through a saccus or filter-bag, made of linen placed round a frame-work of osiers shaped like an inverted cone, or through a colum, a kind of metal sieve. Cf. Ev. Matth. 23, 24 : excolantea culicem. — Spatlo brevi, abl. absol. of cause, since life is short. — What is meant by long hope / — Besecos, cut off, i. e., do not indulge. — Fugerit, will have /led, will flee so speedily that we shall find it gone before wo are aware. The fut. perf. expresses the rapidity and the certainty of the future action. — Carpe diem, seize the day, grasp it, make the most of it. Literally, pluck the day, as we pluck a flower whose beauty and fragrance we would enjoy. Xn. De Laudibus Deoram atque Hominum. (729-732.) ARGUMENT. — Whom wilt thou sing among gods or men. Clio? Whose nnme shall the echoes of the Muses' hills repeat? Whom, hefore the Almighty Father, who knows no equal or second? After him cometh Pallas, and then hrave Liber, and the huntress Diana, and Phoebus the archer, and Hercules, and Leda"s Bons, before whose star the tempests fly. Then sliall it be Romnlus, or the peaceful Numa, or proud Tarquin, or Cato, who nobly died? Regulus and the Scauri, and Puulus, who gave up his great soul to the Ciirthaginian. gratefully I will sing, and Fabricius and Curius and Camillus, all trained for war in poverty's school. The fame of Marcellus grows like a tree, aud the star of Julius is brighter than all stars. To thee, great Father, is given the care of Caesar; share with him thy kingdom. Putting Parthians to flight, and subduing the nations of the East, he shall rule the world, as thy vicegerent, while thou shalt shake Olympus, and hurl thy bolts on the haunts of impiety. 1-4. The opening {Quem — deum) resembles the beginning of the second Olympic ode of Pindar. — Acri, shrill. — Sumis celebrate = sus- cipis celebrandum. Another instance of the concise use by the poets of the infinitive with verbs "which, in prose, would require ut with the subj., or a supine, or ad with a gerund, or some other construction.'' — Clio. Horace invokes the Muses without much discrimination ; but Clio is not improperly invoked here, as the Muse of history. Mc. — Jocosa imago (sc. vocis), ''sportive echo." "Virgil gives the full ex- pression, Georg. 4, 50 : Vocisque offensa resultat imago." 6-9. The three mountains named here were the chief seats of the Muses. — Oris, borders, skirts. — TTnde, i. e., from Haemus. — Vocalem, the tuneful. — Temers, without order, pell-mell, " in tcild confusion ; " others, " involuntarily, without knowing why." — Insecutae (sunt). — Materna, of his mother, i. e., of the muse Callf-o-pe. 13-16. Parentis, i. e., of Jupiter, with whose praises {solitis laudibus) ODES I. xii. 271 the ancient poets were wont to begin their compositions. — Mundum =» caelum cum sideribus. — Horis, seasons, 17-20. TTnde = ex quo. — Nothing is second to Jupiter ; no one stands on the same plane with him, or is to be numbered directly after him as following him in rank. All are below him; yet Pallas, (the personified wisdom of the father, sprung from his head,) though not second, is the nearest. 22-28. "Virgo, i. e., Diana. — Hunc, Castor, ilium, Pollux. Iliad, 3, 237 : KoJTopd y Irmodaijiov ml vv^ aya^iv HoXvltiKta. The alliteration in the line Castor eqtiis, Pollux pugnis pugnare paratus may help one to remember which was the horseman and which the boxer. — Pug- nis, abl. pi. of pugnus. — Simul = *tmut ac — Alba Stella. The con- stellation of the twins is called alba, clear, both as bright in itself and as bringing on a clear sky. Cf. albits Notus 7, 15. R. wrongly takes th« allusion here as being to the electric lights called St. Elmo's fire. 29-36. Saxis, abl. of separation. — Quod sic voluere, /or thus they (Castor and Pollux) have willed it. — Fonto, poet. abl. of place. The wave falls back in the sea. Others, dat. = in pontum. — Dubito (utrum) prius post hos memorem Romulum, an quictum regnum Pompili, etc. — Memorem, indirect question. Where several questions are asked together, (whether director indirect,) utrum is sometimes omitted before the first. — Tarquini. Tarquinius Superbus. — Catonis. Cato Uti- censis. It is to the credit of Augustus that Horace felt free to praise this sturdy republican. Cf. Od. II. 1, 24 and Verg. Aen. 8, 670. 37-47. Animae prodigum. Cf. Cic. vitam pro/undere pro patria, and largitus est patriae suum sanguinem. — Superante Poeno, tchen the Car- thaginian wa* conquering, (at the battle of Cannae.) — Insigni Ca- mena^in noble verse. — Hunc, i. e., Fabricius. — Incomptis capillis, abl. of description. The first barbers and hair-cutters in Rome camo from Sicily in the year 300 B. C. Quintilian, in quoting this phrase, says intonsis by an error of memory. — Bello, dat. after utilcm. 0. takes it as abl., in war. — Saeva, stern. — How doc^ paupertas diflTcr in mean- ing from the English word poverty f — Apto Cum lare, with a house pro- portioned to it. — OccultO aevo, o/ unknown years, already old, and to endure for ages. Others, as L., " in the imperceptible lapse of time." — Marcelli. Probably an allusion to the whole house; primarily to the great M. Claudius Marcellus, the conqueror of Syracuse, but also delU cately suggesting the young Marcellus, son of Octavia and nephew of Augustus, — anew shoot on the old tree. — Julium iidus, the «tar o/ Julius, a reference to Julius Caesar, soon after whose death a comet appeared, which the people identified with his deified soul. "Th* 272 NOTES. heavens themselves blaze forth the death of princes.") 0. remarks that there is no distinct mention made of Julius Caesar in Horace, except Od. I. 2, 44, and then without epithet, none in Propertius, and only in three places in Virgil (Eel. 9, 47, Georg. 1, 466, Aen. 6, 790) ; as though they feared lest, in\ celebrating him, they should obscure the praises of Augustus. So Ovid {Met. 15, 750) says of Julius, that he has no greater glory than that he was Augustus's (adopted) father. 51-60. Data, sc. eat. — Secundo Caesare, with Caesar as thy second. Abl. absolute. — Egerit justo triumpho, shall have led along in just triumph. Y. tr. justo " regular, full, complete." The conditions of a just or legitimate triumph, in the days of the republic, were as follows : 1. The war must have been a just one, and waged with foreigners; no triumph was allowed in a civil war. 2. Above 5000 of the enemy must have been slain in one battle : (Appian says it was in his time 10,000.) 3. By the victory the limits of the empire must have been enlarged. — SabjectOS — orae, lying under the sky of the East. Orae, dative. — To minor, etc. Subject to thee, he shall rule with justice over the glad world. Cf. III. 6, 5 : lioinane, dis te minorem quod geris, imperas. The reading latum (0., S-J., Mc, Y.) has been most frequently adopted by editors ; but laetum (R., K., M., N.) is more significant, and has good MS. authority. — The chariot of Jupiter rolls heavily when he thunders. — Farnm castis, i. e., profaned. — Lucis, especially the consecrated groves. Dative like ierris, I. 2, 1. *#* The first three strophes of this ode serve as an introduction ; the six follow- ing celebrate gods and heroes ; while in the last three the grand purpose of the ode is reached in the united praises of Jove and A-ugustus. Oarm. XIII. — Ad Lydiam. Arqument. — When, Lydia, thou praisest the beanty of Telgphus, I burn with jealous ire. Think not that so impetuous a lover will be constant. Thrice happy they whom an unbroken union binds fast till death 1 *#* The names are probably fictitious, and the incidents imaginary. 2-4. Cerea, wax-ichite, the delicate color of the white wax of the ancients. Others, " smooth and round, as in wax figures." The idea of smoothness or glossy surface may well be associated, as A. suggests, with that of fair color. Bent, (followed by N.) adopts the old gram- marian Flavins Caper's erroneous citation lactea. " The Romans wore their necks and arms bare, the tunic being so cut as to expose the throat and upper part of the chest, and having no sleeves." — Telephi. The repetition of the name shows, how constantly Lydia is talking of ODES I. xiii. xiv. 273 him : " Telephus has such a rosy neck ! " " Telephus has such waxen arms ! " — Difficili bile, i. e., jealousy. Anger was called splendida or vitrea bilis, and melancholy atra hilis (ficXay^oXla). The liver was regarded as the seat of the passions. 6-8. My feelings fluctuate, my color comes and goes. — Manet. The -et regains its original quantity (-e^ by the aid of the arsis and caesura. The use of the disjunctives nee — nee justifies the singular number manet, which reading is found in the codex vetus Bernensis (n. 363), and adopted by Bent., F., Mc, K., N., Y. — Order : Quam penitus macerer lentis igni- bus. Horace is fond of this cross-position of words ; cf. 14, 5 . 10-16. Mere, abl. of cause. — Puer, i. e., Telephus. — Impressit labris tuis notam memorem, reminding thee of Mm, or " as a memorial " of his passion. — Non speres. This more emphatic negative is used not unfrequently in prohibitive sentences instead of ne. Mc. — Ferpetuunii constant. — Quinta parte, with the quintessence. Others, mathemati- cally, understand that Venus has bestowed just one-fifth of her nectar ! 17-20. The only true happiness in love is in the pure and lasting union of faithful hearts. — Nec — die, nor shall any breach of their love (amor divolsus, C. 251, 4; H. 549, 5, n.2; A. 292, a; G. 667, 2) by varetched tcranglings part them be/ore their last day. ''There's a bliss beyond all that the minstrel has told. When two, that are linked in one heavenly tie, With heart never changing, and brow never cold, Love on through all ills, and love on till they die." MoOBS. Carm. XIV. — Ad Eem Publicam. (717-725.) AR0UXE5T. — Thou art drifting again to sea, thou ship of state; oh I haste, and make for the harbor ; oars lost, maxt split, yurds crippled, and rigging gone, how canst thou weather the storm? Thy sails are torn, thy gods are gone, and, noble hull though thou be, there is no strength in thy beauty. If thou bo not fated to destruction, avoid the rocks, thou who wort but lato my grief, and art now my anxious care. %* An ode of Alcaens (Fr. 18 Bergk) may have suggested to Ilorace the meta- phors of tliis ode; the comparison, however, ot the htatu to a ship, and of wars to ■torms, is frequent in Qreek and Lutiu writers. — Written some time during the civil wars. 2-10. Occupa, enexcellent ship-timber came from Pontus, on the Euxine. — The daughter of a far-famed wood. Pindar calls rain- showers the children of the cloud. — The sterns were painted within and without of different colors. — Puppibus. Fido governs either the dat. or abl. ; here the abl., as denoting that in tchich the sailor does not confide. — Do thou, unless thou oiceat fyort to the winds, beicare. — (Tu), quae nuper (eras) raihi sollicitum taedium, (et quae) nunc (es) deside- rium curaque non levis, vites aequora interfusa (inter) nitentes Cycla- das. In the darkest part of the civil war, the state had been to Horace an object of vexatious weariness, or even disgust; now, that he seea hope in the midst of danger, it is an object of fond affection and no small anxiety. — Non levis, litotes. — Nitentes. The marble rocks of the Cyclades gleam in the bright sunshine. — The seas which roll be- tween these islands are conceived of as full of rocks and shoals. Oarm. XY,— Nerei Vaticuuum de excidio Troiae. (723-4.) Argument. — Paris is carrying oflf Helen, when Nereua causes a calm, and thus prophesies their fate : " With dark omen art thou carrying home her whom Greece hath sworn to recover. Alas for the sweating horse and rider, and the deatlis thou art bringing upon Troy 1 Pallas prepareth her arms and her fury. Under Venus's shelter, comb thy locks, and strike thy lyre, and hide thyself in thy chamber; but it shall not avail thee. Seest thou not Laertes' son, Nestor of Pylos, Teucer of Salamis, and Sthenelus the fighter and bold charioteer? Meri- ones too, and the son of Tydeus. from whom thou shalt flee panting, as the stag fleeth from the wolf, — thou, who didst boast better things to thy paramour? Achilles' wrath may put oflf the evil day, but the fire of the Greek shall consume the homes of Troy." %* Some (as Weber and R.) suppose this ode " to contain an allusion to Anto- niuri, who was ruined by his love for Cleopatra, as Paris was by his for Helen." It was probably, however, written simply as a play of fancy. 1-12. Pastor, i.e. Paris, once shepherd — Helenen. Horace uses the Greek inflections in his odes, and the Latin (e. g. HeUnam) in his iambic verses, satires, and epistles. Bent. — Notice the beauty of the juxtaposition of the contrasted yfor^s perfidns hospitam. It was espe- cially treacherous in Paris to seduce his hostess. — Nereus obruit celeres ventos, etc. — Mala avi, with evil auspices. — Ducis (earn) domum, quam, e/c. — MultO milite, with many a soldier. — QuantUS — Sudor. « To man and horse what i,teaming fray ! " Matthews's Metrical Trans^ ODES I. XV. 275 Bl. : ''Ah! what death-sweat to war-horse and warrior!" Adest, aicaits. — Aogida, (her) breastplate. "The aegis was properly the skin of the goat Amalthea, the nurse of Zeus, which Zeus used as a shield or as a breastplate. The word is not confined in use to the original meaning, but is taken for a metal shield or breastplate worn by Zeus, Pallas, or Apollo. It had a Gorgon's head upon it." — Carrus, plural of dignity. 13-20. Nequiqnam = nequicquam or nequidquam. — Horace's de- scription of Paris is drawn, not from Homer, who makes him brave, but from later writers who altered the Homeric characters. Mc. — Grataqne — divides, and divide, with thy peaceful lyre, sonys pleasing to women ; or divide for women, pleasing songs with thy peaceful lyre : i. c., sing and play alternately. — Feminis probably limits both divides and grata. So 0., Mc, Y. There is much dispute in regard to the meaning of divides. R. understands it of assigning to each of the women the songs to be sung by herj others, as L., of distributing, i. e., " singing now to one, now to another ; " others, as N., simply of playing, "taking part" (ncXi^itv). Y. cites Milton: "My muse with angels did divide to sing." — The Cretan arrows, bows, and archers were renowned. Strepitam, the noise of battle. — Celerem sequi, a Greek construction. "Swift in pursuit." — Tamen, i. e., notwithstanding the protection of Venus. — Crines — collines, i. e., thou shalt be slain, Br' Iv Kuyljjai ItiyiiiK. 22-36. The gen. gentis (B., K., R., N.) is simpler than the dat. genti (0., S-R., Mc, Y.), and better supported by MSS. — Non respicis, dost thou not see behind thee? Lively poetic imagination. Cf. Vcrg, vlcn. 8, 697.) — So urgent, are pressing upon thee. The repetition of t» strengthens the whole; many editors and MSS., however, read et. — Furit reperire =/»tri« ut reperiat. A Greek construction, — Melior, braver. Iliad. 4, 405. — Qucm tu, mollis (coward), fugies, uti ccrvus, imraemor gramini», (fugit) lupum visum in altera parte vallis. — Sub- limi anhelita. "M*anting heavily,' as the fleeing stag, with its head raised in the air" (sublimi). Mc. "With head in panting flight sub- lime." Mathews. — Taae. The omission of the noun is significant and contemptuous. Supply some opprobrious word, as paramour, lemnn. Diem. The (final) day, the day (of destruction).— The wrath of Achil- les (the subject of the Iliad), which postponed the fall of Troy, is hero described as shared by all the soldiers of his fleet. — AchiUei from a nom. Achilleus, as Ulixei from U li reus. — Vozt certas hiemei, nfter the fixed number of winters. — Ignis. This word is a tn»chcc, while Horace everywhere else uses a spondee in the basis of a Glyconic verse; 276 NOTES. but Greek usage justifies the irregularity. To avoid it, some editors (as K., Br., F., M.) read, Per^amea* instead of liiacas, after Glareanus, who says that he has MS. authority; no one else, however, has seen this reading in the codices. Conjectural readings are Dardanias and harharicas, either of which, 0. says, should be preferred to Pergameaa, if any change is to be made. Oaim. XVI.-Palinodia. (725-727.) Argument. — Lovely daughter of a lovely mother, destroy those beautiful verses how thou wilt. Cybele, Apollo, Liber, agitate not their votaries' hearts as anger does, which is stopped neither by sword, nor by waves, nor by fire, nor by thun- der. When Prometheus was bidden to take a part from every animal to give to man, he implanted in our hearts the lion's fury. Wrath laid Thyestes low, and hath brought proud cities to the dust. Be appeased. In the sweet season of youth I was tempted by hot blood to write those rash verses. I wotild now lay aside all uukindness, if thou wilt but let me recall my libel, and give me back my heart. *** Critics are not agreed whether this ode was or was not written on any real occasion. 1. An English nobleman gracefully applied this verse in a speech in the House of Lords, to America in her relation to England. 2-8. Pones quemcumque modum (end) voles (meis) criminosis iam- bis, whether with fire or water. — There is a dash of humor in the par- ticularization of the Adriatic. — Adytis, poet. abl. of place. — Incola, its (the inmost shrine's) Pythian iudweller, Ai^oUo. — (R. : *" Pi/tho'a indweller,' Pj'tho being an ancient name of Delphi.") — Sic. The only MS. authority for «t (conjectured by Bentley, and adopted by F., M., J.) has been recently brought forward by Holder, in the Paris codex 10310 {ir) prima maim; and even there it has been corrected to aic. — Aera, (their) cymbals. 9-12. Irae, sc. mentem quatiunt. — The best steel for sword-blades came from Noricum on the Danube. — Nec — tumultu. Some (as N., Mc.) understand this of the actual falling of the skies; (cf. si /ractu» illabatur orbia, III. .3, 7) ; but it is better to take it as a bold figure of the descent of Jupiter upon the earth, with thunder and lightnings. Observe the correspondence of the sound and sense in these words, in which we seem to hear the deep roll of the thunder, at first loud, and then gradually dying away in the distance. Br. tr. : " Nicht Zeus im Donner herabrollend." 13-21. The story of Prometheus adding a particle from every other animal to the clay of which he made man, is probably taken by Horace from some older source, although it is not found in any other extant ODES I. xvi. xvii. 277 author. Whether borrowed or original, Horace uses it in a sportive tone. — Flincipi limo, to the elemental clay. — Vim, the raye. — Stoma- Cho nostro, *' in our breast." — Ultimae, the oriyinal, (the last when wo trace back). 0. — Stetere (from sisto) = ejr«^<^re. It carries with it the idea of yi^erf«e#« and certainty. — A plough was sometimes drawn by the victor over the ground previously occupied by the walls and buildings of a city which he had razed to the ground. 23-28. Mentem = traw. — Celeres, hasty, V»//)€^